باید توجه کرد که صنایع پتروشیمی به سبب ذخایر گازی کشور، جزو فرصت‌‌‌های جذاب سرمایه‌گذاری با هدف توسعه محسوب می‌شوند؛ اما کارشناسان معتقدند، نحوه فرمول‌‌‌ خوراک صنایع پتروشیمی عملا جذابیت‌های این بخش از صنعت مهم نفت را از بین برده است.

جواد قیصریان، یکی از کارشناسان حوزه صنعت پتروشیمی معتقد است، تا زمانی که فرمول نرخ‌‌‌‌‌گذاری خوراک به همین منوال است، شرایط تغییری نخواهد کرد. قیصریان در مورد جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی گفت: صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌‌‌های نفتی، در اکوسیستم اقتصادی ایران نقش اساسی دارد.

به گفته او در شرایط تحریمی، متوسط درآمد ارزی این صنعت بین ۱۰ تا ۱۱میلیارد و شاید بیشتر هم بوده است: «در بخش جلوگیری از خام‌‌‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش و بحث اشتغال، این صنعت نقش انکارپذیری داشته است. جذابیت‌‌‌های این صنعت برای سرمایه‌گذاری اولین سند داشتن منابع عظیم نفت و گاز طبیعی است، به‌‌‌گونه‌‌‌ای که کشورهایی مثل عربستان هم فرصتی برای توسعه صنایع پتروشیمی ندارند. روزانه حدود هزارمیلیون مترمکعب تولید گاز طبیعی داریم که فرصت بسیار خوبی برای سرمایه‌گذاری است؛ چراکه عملا خوراک این صنعت تامین می‌شود.»

قیصریان معتقد است، با توجه به اینکه صنایع پتروشیمی آب‌‌‌بر هستند، خطوط ساحلی عظیم کشور می‌‌‌تواند فرصتی برای این صنعت باشد: «ناگفته ‌‌‌نماند جانمایی در سواحل علاوه بر اینکه هزینه تولید محصولات را پایین می‌‌‌آورد، برای صادرات هم کمترین هزینه را خواهد داشت. در منطقه‌‌‌ای قرار داریم که ۱۶هدف صادراتی با بازاری نزدیک به ۳۴میلیارد دلار و جمعیتی حدود ۶۰۰میلیون نفر فرصت عالی برای توسعه صنایع بالادستی و پایین‌‌‌دستی است.»

او گفت: برخورداری از نیروهای باتجربه و تحصیل‌‌‌کرده و نیروی کار ارزان، یکی دیگر از جذابیت‌‌‌های این حوزه است. بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذاران نسبت به دیگر صنایع بین ۲ تا ۵سال است که نسبت به بقیه صنایع کمتر است.

تنظیم‌‌‌گری خوراک اشتباه است

این کارشناس در مورد تاثیری که رگولاتور بر صنعت پتروشیمی گذاشته است، گفت: به‌‌‌رغم تعریف ماموریت‌‌‌هایی نظیر نهاد نظارتی و رگولاتوری برای صنایع ملی پتروشیمی با هدف توسعه و هماهنگ‌‌‌کننده مجتمع‌‌‌های پتروشیمی متاسفانه به علت اینکه آیین‌‌‌نامه رگولاتوری مناسب این صنعت نبوده، شاهد برداشت‌‌‌های سلیقه‌‌‌ای از سوی بخش خصوصی هستیم که چالش‌‌‌هایی ایجاد کرده است.

او افزود: توجه نداشتن به آمایش سرزمینی در احداث طرح‌‌‌های جدید در طرح‌‌‌های یازده‌‌‌گانه برای شروع صنایع پتروشیمی دیده شده که آنها هم همچنان روی کاغذ مانده‌‌‌اند؛ چراکه مشکل خوراکشان هنوز حل نشده است. به عقیده قیصریان، «عدم‌تعیین تکلیف قیمت‌گذاری دقیق تامین خوراک باعث شده است تا شرکت‌ها به سمت تولید محصولات معمولی مثل اوره و متانول روی آورند که نشان می‌دهد حرکت به سوی ارزش‌‌‌افزوده متوقف شده است.»

او با اشاره به اینکه زنجیره صنعت پتروشیمی هنوز آماده نیست، گفت: در همین بحث خوراک، مشوق‌‌‌های موردی خوراک بیشتر در سطح بالادست توزیع شده و صنایع پایین‌‌‌دست و میانی عملا از آن بی‌‌‌نصیب مانده‌اند. درمجموع زنجیره تامین پتروشیمی را هنوز کامل نمی‌‌‌دانم و نیاز است آیین‌‌‌نامه تنظیم‌‌‌گری و رگولاتوری اصلاح و بازنویسی شود.

او افزود: سیاست‌‌‌های کلان این صنعت باید به عنوان خط‌‌‌مشی در قبال مشکلاتی همچون مسائل لجستیکی، مطالعات آمایش سرزمینی، بازاریابی، خوراک و نیروی انسانی به‌درستی عمل کند. اگر این نهاد نتواند در بحث تخصیص مداوم خوراک به‌خوبی عمل نکند، مسلما نباید منتظر سرمایه‌گذاری در بخش‌‌‌های مختلف صنایع پتروشیمی باشیم. این در حالی است که عربستان به‌عنوان رقیب اصلی دارای رتبه اول در خاورمیانه است و این رتبه را مرهون جذب سرمایه‌گذاری خارجی و شرکت‌های پیشرو و بزرگ جهانی است. به عقیده قیصریان، ایجاد نهاد‌‌‌های تنظیم‌‌‌گر و توسعه‌‌‌‌‌‌گر قوی و کاهش رگولاتوری و تضمین خوراک موردنیاز این صنایع توانسته است رابطه خوبی با سرمایه‌گذاران این صنعت در جهان برقرار کند: «به‌‌‌گونه‌‌‌ای که دارای رتبه پنجم در جهان در صنعت پتروشیمی است. ذخایر عظیم گازی انگیزه مناسبی برای کشورهای صاحب سرمایه و فناوری است تا با سرمایه‌گذاری، توسعه این صنعت رقم بخورد. متاسفانه بعد از خصوصی‌‌‌سازی صنایع پتروشیمی، اتفاقاتی که در نحوه قیمت‌گذاری خوراک این صنایع افتاده، چالش حیاتی برای فعالان ایجاد کرده است. قیمت‌گذاری نقش مهمی در جذب سرمایه‌گذاری دارد؛ اما متاسفانه سیاست کنونی باعث تهدید تولیدکنندگان داخلی شده است.»

فرمول‌‌‌ نرخ‌‌‌گذاری چگونه‌‌‌ است؟

قیصریان به شرح خوراک‌‌‌های صنایع پتروشیمی پرداخت و گفت: صنایع پتروشیمی به سه گروه خوراک مصرف می‌کنند؛ خوراک مایعات مثل نفتا که در تولید ترکیبات آروماتیک نظیر بنزن استفاده می‌شود. نوع دیگر گاز طبیعی است که برای تولید متانول و اوره است و بعدی خوراک گاز اتان است که در زنجیره اتیلن و پلی‌‌‌اتیلن بیشترین نقش را دارد.

او گفت: متاسفانه نوع نرخ‌‌‌گذاری خوراک مزیتی را که باید برای صنایع پتروشیمی فراهم کند، ایجاد نکرده است. برای مثال قیمت خوراک مایع معادل ۹۵‌درصد هاب خلیج‌‌‌فارس تعریف شده که عملا با کشورهایی که دارای ذخایر گازی نیستند، فرقی ندارد. میزان ۵‌درصد تخفیف هم برای مخزن‌‌‌داری و هزینه‌‌‌های دیگر است که این هزینه‌‌‌ها بیشتر از ۵‌درصد تمام می‌شود. به همین دلیل جذابیتی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت وجود ندارد چراکه عملا صرفه اقتصادی به پایین‌‌‌ترین حد رسیده است.

به گفته او باتوجه به اینکه اتیلن از اتان و نفتا تولید می‌شود، قیمت پلی‌‌‌اتیلن به نفتا وابسته است، به همین دلیل قیمت اتان به نفتا وابسته شده است: «در عمل شرکت‌هایی که از خوراک نفتا استفاده می‌کنند، به‌خصوص در مواقع افزایش قیمت نفت، سود موردنظر را نخواهند داشت. عملا در بخش خوراک اتان نمی‌‌‌توانیم از مزیت اقتصادی استفاده کنیم؛ چرا که توان رقابت نداریم. در خصوص قیمت گاز طبیعی؛ نرخ آن از میانگین گاز متان و میانگین مصارف داخلی و قیمت هاب‌‌‌های بین‌المللی محاسبه می‌شود. در بخش هاب‌‌‌ها از قیمت هاب‌‌‌های اروپایی مثل انگلیس و هلند استفاده شده، در حالی که این کشورها اساسا مشتری گاز هستند و رقیب گازی ما محسوب نمی‌‌‌شوند.»

قیصریان گفت: از طرفی به خاطر مسائل بین‌المللی که قیمت گاز طبیعی افزایش یافت، بر صنایع متانول‌‌‌ساز و اوره‌‌‌ساز کشور تاثیر گذاشت و حاشیه سود این کشور را به حداقل رساند. بنابراین در هر سه گروه مزیت‌‌‌هایی وجود دارد که می‌‌‌تواند برای سرمایه‌گذار جذاب باشد؛ اما نرخ‌‌‌گذاری‌‌‌هایی که برای این سه خوراک در نظر گرفته‌‌‌شده، عملا امکان توسعه این صنعت را از فعالان گرفته است.

 با اصلاح منطقی قیمت خوراک پتروشیمی و بالفعل کردن قابلیت‌‌‌های بالقوه‌‌‌ای که وجود دارد، می‌‌‌توان این جذابیت‌‌‌ها را برای سرمایه‌‌‌گذاران ایجاد کرد. این موضوع وظیفه شرکت ملی صنایع پتروشیمی و صنایع نفت است که ان‌شاءالله با فرمول‌‌‌ مناسب خوراک این مزیت‌‌‌ها و جذابیت‌‌‌های بالقوه را برای سرمایه‌‌‌گذاران ایجاد کنند و تولیدکنندگان داخلی هم توان توسعه را داشته‌‌‌ باشند.