بررسی‌‌‌ها نشان می‎‌‌‌دهد تسهیلات پرداختی به بخش صنعت و معدن از سوی بانک‌ها در 8‌ماهه سال‌جاری، بیشتر از ۹ماهه سال ۱۴۰۱ است. با این حال در این زمینه، باید تورم سالانه حدودا ۴۰درصدی را نیز لحاظ کرد. با اضافه کردن شرایط تورمی و همچنین رشد تقریبا30درصدی نرخ ارز نسبت به سال گذشته مشاهده می‌شود که وضعیت، نه‌تنها بهبود نیافته، بلکه از گذشته بدتر شده و در واقع، سایه تورم بیش از هر زمانی بر پرداخت تسهیلات به صنایع گسترانده شده است. این به آن معناست که روند تامین مالی صنعت نسبت به مدت مشابه سال گذشته، شیبی منفی را سپری می‌کند.

 مشکلات صنعت کشور از قبیل قیمت‌گذاری دستوری که باعث شده است بنگاه‌‌‌ها توان تطابق قیمت محصولات خود با تورم را نداشته باشند، اثر منفی خود را بر تامین نقدینگی آنها می‌‌‌گذارد. به عبارتی، بنگاه‌‌‌ها مجبور هستند چاله نقدینگی خود را که در لایه‌‌‌های عمیق‌‌‌تر، ناشی از شرایطی همچون شرایط تورمی و همچنین قیمت‌گذاری دستوری است، به واسطه دریافت هرچه بیشتر تسهیلات پر کنند. بر اساس آمار تفکیکی تسهیلات پرداختی به بخش‌های  مختلف اقتصادی که توسط بانک مرکزی  تهیه شده است، نکته جالبی که می‌‌‌تواند بر عطش صنایع برای نقدینگی صحه بگذارد، افزایش سهم سرمایه در گردش در میزان تسهیلات پرداختی به بخش صنعت و معدن از 78‌درصد در 9ماهه 1401 به 82درصد در 8ماه منتهی به آبان سال 1402 است. این به آن معناست که صنایع به جای آنکه بخش اعظمی از تسهیلات دریافتی خود را صرف امور توسعه و ایجاد واحدهای جدید کنند، صرف تامین هزینه‌‌‌های امور در گردش و تامین نقدینگی خود کرده‌‌‌اند. آمارها نشان می‌دهد رشد حجم مبالغ چک‌‌‌های برگشتی و تاثیرات تورمی باعث شده است تا اثر هر میزان تسهیلاتی که بانک‌های کشور به پرداخت آن مبادرت می‌‌‌ورزند، خنثی شود. به دیگر سخن، اگرچه آمار نسبت به سال گذشته بهبود یافته است، اما با لحاظ کردن اثر تورم، اثر تغییرات نرخ ارز و اثر رشد مبلغ چک‌‌‌های برگشتی، تولید شاهد شیب منفی تامین مالی خود است. تکرار مداوم کمبود نقدینگی در گزارش‌‌‌های شاخص مدیران خرید در کنار اصرار بانک مرکزی بر سیاست کنترل مقداری ترازنامه دو نشانه دیگر خشکیدگی اعتباری صنایع در ماه‌‌‌های اخیر است. به طور کلی با اینکه منفی بودن نرخ بهره حقیقی نشانه واضح بیماری نظام بانکی است که باید رفع شود اما تورم فزاینده نیز اثرات تلخی بر بخش صنعت خواهد گذاشت که در نبود سیستم تامین مالی مناسب، امکان کاهش تولید یا افت سرمایه‌گذاری را در پی خواهد داشت؛ موضوعی که در شرایط افول پیوسته نرخ تشکیل سرمایه می‌‌‌تواند اثر عمیقی بر توان رشدزایی اقتصاد ایران در بلندمدت داشته باشد.

سهم تفکیکی صنعت از تسهیلات بانک‌ها

بررسی آمار منتشره ۸ماهه سال‌جاری نشان می‌دهد به طور کلی سهم صنعت از دریافت تسهیلات صاحبان کسب‌وکار حقوقی و غیر‌حقوقی 35.9‌درصد بوده است. صنعت و معدن کشور در بخش ایجاد ۱۱۹۳۱۷۲میلیارد ریال، در بخش تامین سرمایه در گردش ۸۱۶۴۹۵۶میلیارد ریال، در بخش توسعه ۴۳۴۳۴۷میلیارد ریال، در بخش قرض‌الحسنه ایثارگران ۲۵۶میلیارد ریال، در بخش قرض‌الحسنه بهزیستی ۱۷۴۷میلیارد ریال، در بخش قرض‌الحسنه کمیته ۱۳۴۷۶میلیارد ریال، در بخش قرض‌الحسنه اشتغال ۲۳۳۲۷میلیارد ریال، در بخش تعمیرات ۶۸۵۴میلیارد ریال، در بخش جعاله تعمیر مسکن ۷۹۳میلیارد ریال، در بخش خرید مسکن غیر‌نوساز ۲۲۰میلیارد ریال، در بخش خرید مسکن نوساز ۳۲۷۸۸میلیارد ریال، در بخش خرید کالای شخصی ۲۵۲۷۹میلیارد ریال، در بخش خرید خودروی شخصی ۱۲میلیارد ریال، در بخش ودیعه مسکن ۱۴۵میلیارد ریال و در مجموع، ۹۸۹۸۵۰۲میلیارد ریال تسهیلات پرداخت شده است. تفکیک این آمار نشان می‌دهد 12.1‌درصد از تسهیلات پرداختی به بخش صنعت و معدن، مربوط به حوزه ایجاد، 82.5‌درصد آن مربوط به حوزه تامین سرمایه در گردش و 4.4‌درصد از آن مربوط به حوزه توسعه صنایع است. به طور کلی نیز سهم صنعت از دریافت تسهیلات صاحبان کسب‌وکار حقوقی و غیر‌حقوقی 35.9‌درصد بوده است.

اثر منفی چک‌‌‌های برگشتی بر تامین مالی

بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد در 8ماهه سال‌جاری که آمار تسهیلات‌دهی به بخش‌‌‌های اقتصادی منتشر شده، به غیر از ماه پایه فروردین که نیمی از آن با تعطیلات نوروزی همراه است، بدترین وضعیت پرداخت تسهیلات در اردیبهشت‌ماه رخ داده است. آمار نشان می‌دهد پرداخت تسهیلات در بخش‌‌‌های ایجاد ۱۹۹۱۳۴میلیارد ریال، تامین سرمایه در گردش ۹۹۰۶۷۳میلیارد ریال، توسعه ۲۴۷۳۳میلیارد ریال، قرض‌الحسنه اشتغال ۳۸۰میلیارد ریال و تعمیرات ۲۳۶میلیارد ریال صورت گرفته است. آمارها نشان می‌دهد که در اردیبهشت‌ماه، مجموعا ۱۲۲۱۱۸۴میلیارد ریال تسهیلات‌دهی به بخش صنعت و معدن صورت گرفته است. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد این وضعیت نامطلوب با رشد قابل‌توجه نسبت مبلغ چک‌‌‌های برگشتی به مبادله‌‌‌ای در اردیبهشت‌ماه 1402 نسبت به ماه‌‌‌های گذشته است. از لحاظ مبلغ، در اردیبهشت 1402 بالغ بر 513‌هزار میلیارد ریال چک، برگشت خورده است. از آبان‌ماه 1401 تا اردیبهشت 1402، هیچ‌گاه نسبت مبلغ چک‌‌‌های برگشتی به مبادله‌‌‌ای به 10.7درصد نرسیده بود و این، بیشترین رشد در این مدت بوده است و تاثیر خود را در وضعیت تسهیلات‌دهی نیز نشان می‌دهد. درواقع، تسهیلات دریافتی در این ماه نیز با وجود کمتر بودن نسبت به دیگر ماه‌‌‌ها، بیشتر از همیشه صرف رفع اثر چک‌‌‌های برگشتی شده است.

هم‌پوشانی تورم و رشد پرداخت تسهیلات

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد در 8ماهه سال‌جاری که آمار تسهیلات‌دهی به بخش‌‌‌های اقتصادی منتشر شده، بهترین وضعیت پرداخت تسهیلات در شهریورماه رخ داده است. آمار نشان می‌دهد پرداخت تسهیلات در بخش‌‌‌های ایجاد ۲۵۴۷۳۲میلیارد ریال، تامین سرمایه در گردش ۱۲۴۳۰۵۳میلیارد ریال، توسعه ۵۴۵۹۸میلیارد ریال، قرض‌الحسنه اشتغال ۲۰۹۰میلیارد ریال و تعمیرات ۲۳میلیارد ریال، صورت گرفته است. آمارها نشان می‌دهد که در شهریورماه، مجموعا ۱۵۶۹۳۸۵میلیارد ریال تسهیلات‌دهی به بخش صنعت و معدن صورت گرفته است.

 آمارها نشان می‌دهد که در شهریورماه، مجموعا ۱۵۶۹۳۸۵میلیارد ریال تسهیلات‌دهی به بخش صنعت و معدن صورت گرفته است.

نرخ تورم تولید چند ماهی است که بیش از نرخ تورم مصرف‌کننده است. این امر می‌‌‌تواند گواهی بر این باشد که اگر توجه کافی به این مساله (تورم بالاتر بخش تولید) نشود به احتمال زیاد این فشار تورمی هم می‌‌‌تواند به مصرف‌کنندگان وارد شود. در تابستان امسال‌ تغییرات شاخص نرخ تولیدکننده در چهار فصل منتهی به فصل تابستان ۱۴۰۲ نسبت به مدت مشابه سال گذشته 43.2‌درصد است که در مقایسه با همین اطلاع در فصل گذشته که 42.9‌درصد بود، معادل 0.3واحد‌درصد افزایش داشته است. به عبارت دیگر میانگین نرخ دریافتی تولیدکنندگان به ازای تولید در داخل ایران، در چهار فصل منتهی به تابستان امسال نسبت به دوره مشابه سال گذشته 43.2‌درصد افزایش دارد. این به آن معناست که رشد پرداخت تسهیلات در شهریورماه نسبت به دیگر ماه‌‌‌های سال‌جاری، به واسطه اثر بیشتر تورم بر اقتصاد و تولید کشور است. درواقع بانک‌ها سعی داشتند با پرداخت بیشتر تسهیلات و تزریق بیشتر نقدینگی، شرایط تورمی را تحت کنترل نگاه دارند. از سوی دیگر، رشد نسبت مبلغ چک‌‌‌های برگشتی به مبادله‌‌‌ای که از اردیبهشت‌ماه با 10.7‌درصد شروع شده و در خرداد با 11.6درصد، در تیر با 12.7درصد، در مرداد با 13.2‌درصد و در شهریور با 12.9‌درصد ادامه یافته نیز بر رشد این تسهیلات‌دهی در جهت پوشش هزینه‌‌‌های تحمیل‌شده بر صنایع موثر بوده است.

کاهش پرداخت تسهیلات ایجاد در صنایع؟

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد در هشت‌ماهه سال‌جاری که آمار تسهیلات‌دهی به بخش‌‌‌های اقتصادی منتشر شده، تسهیلات پرداختی به منظور ایجاد در بخش صنعت و معدن، مجموعا ۱۱۹۳۱۷۲میلیارد ریال بوده است. بر این اساس و به تفکیک، در ماه‌‌‌های فروردین ۶۶۴۰۰میلیارد ریال، در اردیبهشت ۱۹۹۱۳۴میلیارد ریال، در خرداد ۱۵۸۷۸۷میلیارد ریال، در تیر ۱۵۹۲۸۹میلیارد ریال، در مرداد ۹۵۶۸۵میلیارد ریال، در شهریور ۲۵۴۷۳۲میلیارد ریال، در مهر ۱۱۹۶۷۴میلیارد ریال و در آبان ۱۳۹۴۶۸میلیارد ریال تسهیلات پرداخت شده است. بررسی این آمار نشان می‌دهد صنایع در شهریورماه بیشتر از هر زمان دیگری از تسهیلات حوزه ایجاد بهره برده‌‌‌ و بیشتر به سوی احداث واحدهای جدید صنعتی مشغول شده‌اند. با این حال باید اشاره داشت که با در نظر گرفتن شرایط تورمی و رشد حدودا 30درصدی نرخ ارز نسبت به سال گذشته، این عدد درواقع با کاهش نیز همراه بوده است.

اثر کنترل مقداری بر تامین سرمایه در گردش

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد در 8ماهه سال‌جاری که آمار تسهیلات‌دهی به بخش‌‌‌های اقتصادی منتشر شده، تسهیلات پرداختی به منظور تامین سرمایه در گردش در بخش صنعت و معدن، مجموعا ۸۱۶۴۹۵۶میلیارد ریال بوده است. بر این اساس و به تفکیک، در ماه‌‌‌های فروردین ۵۰۸۷۱۹میلیارد ریال، در اردیبهشت ۹۹۰۶۷۳میلیارد ریال، در خرداد ۱۰۳۰۵۰۸میلیارد ریال، در تیر ۱۰۱۶۰۴۰میلیارد ریال، در مرداد ۱۲۰۲۷۰۴میلیارد ریال، در شهریور ۱۲۴۳۰۵۳میلیارد ریال، در مهر ۱۰۳۴۰۵۴میلیارد ریال و در آبان ۱۱۳۹۲۰۳میلیارد ریال تسهیلات پرداخت شده است. وضعیت تامین سرمایه در گردش، پس از رشد قابل‌توجه در شهریورماه، در مهر و آبان با کاهش تسهیلات‌دهی بانکی مواجه شده است. این درحالی است که اقتصاددانان معتقدند رویه تامین سرمایه فعلی صنایع نیاز به تغییر دارد و باید از سمت دریافت تسهیلات بانکی به سوی تامین سرمایه از بازار سرمایه حرکت کند. رویه تقریبا سینوسی تامین سرمایه از سوی بانک‌ها اثر سیاست کنترل مقداری ترازنامه بانک‌ها را که در دو سال گذشته در حال پیگیری است بیشتر از همیشه نمایان می‌کند.

آیا توسعه در پاییز رشد یافته است؟

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد در 8ماهه سال‌جاری که آمار تسهیلات‌دهی به بخش‌‌‌های اقتصادی منتشر شده، تسهیلات پرداختی به منظور توسعه در بخش صنعت و معدن، مجموعا ۴۳۴۳۴۷میلیارد ریال بوده است. بر این اساس و به تفکیک، در ماه‌‌‌های فروردین، ۲۳۰۶۲میلیارد ریال، در اردیبهشت ۲۴۷۳۳ میلیارد ریال، در خرداد ۴۱۰۰۱ میلیارد ریال، در تیر ۵۹۳۲۴میلیارد ریال، در مرداد ۷۸۲۸۰میلیارد ریال، در شهریور ۵۴۵۹۸ میلیارد ریال، در مهر ۸۱۲۸۵ میلیارد ریال و در آبان ۷۲۰۵۹ میلیارد ریال تسهیلات پرداخت شده است. بررسی روند پرداخت تسهیلات به منظور توسعه در بخش صنعت و معدن نشان می‌دهد صنایع در فصل پاییز با بیشترین دریافت تسهیلات مواجه بوده‌اند. این موضوع مبین آن است که حرکت به سوی گسترش و توسعه فعالیت‌‌‌ها که تامین مالی لازمه اصلی آن است، در پاییز نسبت به دیگر فصول وضعیت بهتری داشته است. البته باید این موضوع را مشمول اثر تورمی و اثر رشد نرخ نیز دانست و در چنین وضعیتی، پرداخت تسهیلات توسعه نه‌تنها افزایش نداشته، بلکه با کاهش نیز مواجه شده است.