در واقع، اگر چه بنگاه‌های بزرگ تولیدی که بخش بزرگی از اقتصاد ایران را می‌چرخانند، در شهریور ماه شاخص تولید و فروش خود را نسبت به مرداد ماه بهبود داده‌اند؛ اما همچنان فاصله زیادی با شاخص‌های تولید و فروش خود در سال گذشته دارند. در نگاه کلی شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به ماه مشابه سال قبل با کاهش ٣/٨ درصدی و نسبت به ماه قبل با افزایش ٥ درصدی مواجه شده است. شاخص تولید صنعت در شهریور ماه، ۵ درصد نسبت به مرداد ماه رشد کرده، اما این شاخص نسبت به شهریور سال گذشته نزدیک به ۱۵ درصد کاهش پیدا کرده است. ضمن اینکه شاخص فروش بخش صنعت هم بیش از ۱۰ درصد نسبت به شهریور ماه سال گذشته کاهش دارد. از ١٥ رشته فعالیت صنعتی بورسی ٧ رشته فعالیت افزایش در شاخص تولید و ٨ رشته فعالیت کاهش در شاخص تولید را تجربه کرده‌اند.

فعالیت‌های «سیمان»، «تجهیزات برقی» و «دارو» بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید و رشته فعالیت‌های «محصولات فلزی جز ماشین‌آلات و تجهیزات»، «خودرو و قطعات» و «چوب و کاغذ» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید داشته‌اند. پیش از این نیز نتایج طرح شامخ اتاق بازرگانی ایران نشان می‌داد شامخ صنعت در شهریورماه با ثبت عدد ۵۰.۶۲ نسبت به ماه قبل بهبود پیدا کرده و در محدوده مرزی ۵۰ قرار گرفت. هر چند مقدار شاخص در مقایسه با شهریورماه سال‌های گذشته کمتر گزارش شده، اما روند ۱۱ صنعت منتخب نشان می‌دهد که روند این صنایع هم نسبت به مرداد ماه کمی بهبود داشته، هر چند کاهش میزان سفارشات جدید مشتریان و موجودی مواد اولیه خریداری همچنان این واحد‌ها را با خود درگیر کرده است.

شاخص تولید، فروش و قیمت صنایع بورسی با استفاده از داده‌های ماهیانه شرکت‌های صنعتی بورسی پذیرفته شده در بورس محاسبه می‌شود که اطلاعات خود را به صورت شفاف در سامانه «کدال» منتشر می‌کنند. در تهیه این شاخص‌ها از اطلاعات ماهیانه ۳۱۶ شرکت بورسی استفاده می‌شود و علاوه بر اندازه‌گیری تغییرات میزان تولید، فروش و قیمت در بخش صنعت، در محاسبات ملی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند و برآوردی از تغییرات ماهیانه ارزش افزوده ایجاد شده را در صنایع مختلف و به دنبال آن در کل اقتصاد منعکس می‌کنند. اهمیت شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی از آنجاست که بازخورد شوک‌های وارده به اقتصاد ایران و واکنش سیاستگذاران باید در تواتر کمتر از فصل مورد رصد قرار گیرد. این در حالی است که آمار رسمی بخش حقیقی اقتصاد به صورت «فصلی» و با «تاخیر» منتشر می‌شود. از این رو، پایش تولید شرکت‌های صنعتی بورسی، نمایی کلیدی در تحلیل‌های خرد و کلان اقتصادی و یکی از ارکان تصمیم‌گیری در حوزه اقتصاد ارایه می‌کند.

تورم تولید بالا رفت

به نظر می‌رسد یکی از دلایلی که موجب شده تا شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی در شهریور ماه امسال و طی بازه‌ای یکساله بالا برود؛ افزایش هزینه‌های تولید یا آن‌گونه که این شاخص تعریف کرده «قیمت فعالیت‌های صنعتی» باشد. در شـهریور ماه امسال نرخ رشـد ماهیانه قیمت فعالیت‌های صـنعتی بورسـی ۲.۱ درصد رشد را ثبت کرده اسـت، همچنین رشـد نقطه به نقطه این شاخص با افزایش ۴.۱ درصدی نسـبت به ماه قبل، به حدود ۲۵ درصد رسیده اسـت. اما در بازه میانگین (۱۲ ماه منتهی به شهریور امسال نسبت به ۱۲ ماه منتهی به شهریور سال گذشته) شاخص قیمت تولید شرکت‌های صنعتی بورسی کاهش داشته و به حدود ۲۸ درصد رسیده است.

نکته دیگر اینکه با وجود رشد شاخص تولید در تابستان امسال توسط بنگاه‌های بزرگ تولیدی به میزان ۱.۴ درصد، شاخص فروش آن‌ها در تابستان نزدیک به دو درصد کاهش پیدا کرده است که این موضوع را می‌توان به کاهش قدرت خرید در سطح جامعه مرتبط دانست.

اثرپذیری از حذف ارز ترجیحی

سه فعالیت «خودرو و قطعات»، «شیمیایی جز دارو» و «فلزات پایه» اهمیت بالایی در صنایع بزرگ بورسی دارند. اما دو فعالیت «غذایی و آشامیدنی» و «دارو» به دلیل اثرپذیری از حذف ارز ترجیحی در واردات نهاده‌های تولید، ضربه بزرگ‌تری دیده‌اند. در بخش «خودرو و قطعات» شاخص تولید شرکت‌های بزرگ فعال در این حوزه نسبت به شهریور پارسال ۱۴.۵ درصد کاهش پیدا کرده است. این اتفاق موجب شده تا شاخص فروش این بخش نیز نسبت به شهریور پارسال ۲۳.۲ درصد افت کند. تمام زیربخش‌های این رشته فعالیت در شهریورماه امسال نسبت به سال گذشته، در شاخص تولید و فروش افت کرده‌اند.

در فعالیت‌های «شیمیایی جز دارو» روند عجیبی حاکم شده است. شاخص تولید در این فعالیت‌ها، نسبت به شهریور ماه سال گذشته رشد کرده، اما نسبت به مرداد ماه نزدیک به ۴ درصد پایین‌تر بوده است. اما در بخش فروش و در دو بازه سالانه و ماهانه، شاخص افت کرده است. شاخص تولید تمام زیربخش‌ها کاهش یافته و دو زیربخش «خوراک پالایشگاه‌ها» و «کود» کاهش شدیدی را داشته است. بخش مهم دیگری که به‌طور مستقیم مرتبط با مردم است، دو رشته فعالیت «غذایی و آشامیدنی» و «دارو» است. با اینکه در بازه‌ای یک ماه، شاخص تولید در این فعالیت‌ها ۷.۷ درصد رشد کرده، اما به دلیل بالا رفتن هزینه تولید، در بازه یکساله با افت ۸.۶ درصدی مواجه شده است.

نکته جالب‌تر اینکه، شاخص فروش شرکت‌های صنعتی این حوزه نیز در هر دو بازه ماهانه و سالانه کاهشی شده است. به‌طور ویژه، شاخص تولید و فروش محصولات «روغنی» یا «کیک و بیسکویت» و «لبنیات» در بازه سالانه کاهش پیدا کرده است. فعالیت بنگاه‌های بزرگ تولیدکننده دارو نیز تحت تاثیر افزایش هزینه‌های تولید و به احتمال زیاد نبود ارز با مشکلاتی مواجه شده و شاخص تولید در این فعالیت‌ها، نسبت به مردادماه ۵.۲ درصد کاهش پیدا کرده است.