نتایج بررسی‌‌‌‌‌‌های یکی از معتبرترین موسسات مطالعاتی دنیا، NFIB آمریکا، در زمینه خاموشی‌‌‌‌‌‌ واحدهای تولیدی ایالت کالیفرنیا، نشان می‌دهد که هزینه‌‌‌های غیر‌‌‌مستقیم خاموشی‌‌‌‌‌‌ها ۹/ ۱۶درصد مقدار تولید فعالیت‌‌‌‌‌‌ها بوده است. این مقدار بیش از دوبرابر هزینه‌‌‌های مستقیم خاموشی‌‌‌‌‌‌های تحمیل‌شده ۳/ ۶درصدی بر آنهاست. از این رو می‌‌‌توان نتیجه گرفت هزینه‌‌‌های غیرمستقیم کمتر از هزینه‌‌‌های مستقیم تحمیل‌شده بر اثر خاموشی نیست. با توجه به اینکه بیشترین مصرف برق صنایع کشور متعلق به تولید آلومینیوم، مس، زنجیره فولاد و کارخانه‌‌‌های سیمان است، متاسفانه خاموشی برق در اواخر بهار و تابستان نتایج نامطلوبی بر صنعت و معدن به‌‌‌جا گذاشته است و آثار آن همچنان باقی خواهد ماند. نکته دیگر اینکه به‌‌‌‌طور متوسط حدود ۳۳‌درصد از کل برق تولیدشده در ایران در بخش صنعت مصرف می‌شود و بیش از ۳۱‌درصد انرژی مصرفی این بخش هم مربوط به صنعت فولاد است.

دوسال گذشته بود که انجمن فولاد درباره قطعی برق در تابستان سال ۱۴۰۰ به شورای عالی امنیت ملی نامه‌‌‌ای نوشت. انجمن فولاد در آن نامه گزارش داده بود که خاموشی‌‌‌‌‌‌های برق باعث از دست رفتن حداقل ۸۲روز کامل تولید صنعت فولاد تا انتهای تابستان سال ۱۴۰۰بوده و زیان مستقیم ناشی از توقف تولید برای اقتصاد ملی بالغ بر ۶ میلیارد دلار است. این به آن معناست که به‌‌‌طور متوسط کشور برای خاموشی‌‌‌‌‌‌های گسترده خود تنها در بخش فولاد روزانه حدود ۱۹۰۰میلیارد تومان خسارت متحمل می‌شود. این ضرر در سال گذشته نیز با توجه به فرصت کنار رفتن روسیه و اوکراین از بازارهای بین‌المللی دوچندان و موجب زیاندهی بیشتر برای صنایع کامودیتی‌محور شد. حال دوباره سال جدید شده و سخنگوی صنعت برق کشور قول داده است که در سال ۱۴۰۲ خاموشی صنایع کاهش یابد. مصطفی رجبی‌مشهدی همچنین در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» ضمن تاکید بر وعده عدم‌خاموشی در صنایع، توضیح داد که برای امسال ۱۴۰برنامه در سه‌‌‌محور تنظیم شده است. یک بخش توسعه ظرفیت تولید نیروگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کشور است که کمک می‌کند برق بیشتری با هماهنگی وزارت صمت و نیرو به صنایع تحویل داده شود. همچنین تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در این زمینه امضا شده است. بخشی از این تفاهم‌نامه مربوط به نیروگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی می‌شود که در محل خود صنایع یا توسط خود صنایع احداث می‌شود که ۱۴‌‌‌هزار مگاوات برای چهارسال برنامه‌‌‌ریزی شده است و برای تابستان امسال ۱۵۰۰مگاوات نیروگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی است که صنایع احداث می‌کنند.

با این همه، هیچ‌یک از این اقدامات برای جلوگیری از خاموشی‌‌‌ها کافی نیست. روشنایی متداوم در کشور به توسعه زیرساخت‌‌‌های برق و جذب سرمایه به این صنعت نیاز دارد. در واقع بیش از یک‌دهه است که آهنربای صنعت برق، جاذبه خود برای کشش سرمایه به سمت این صنعت را از دست داده است. برای حل عدم‌تراز تولید و مصرف و رفع خاموشی باید سرمایه‌گذاری صورت گیرد و برای تحقق سرمایه‌گذاری نیز باید سیاست و رویکرد تغییر کند. عواملی که قیمت‌گذاری و عدم‌پرداخت مطالبات معوقه فعالان این صنعت، نیل به آن را از همیشه دشوارتر کرده است.

سال گذشته، وزارت نیرو و دولت توانستند با چهار اقدام، در تداوم روشنایی کشور بکوشد. بنا بر شاهد گزارش رسمی وزارت نیرو تغییر و تحولاتی در سال گذشته در صنعت برق رخ داد. بر این مبنا عدم‌خاموشی سراسری کشور در تیر۱۴۰۱ مدیون بهبودهای اندک در افزایش ظرفیت تولید برق، تغییراتی در تجارت خارجی برق (افزایش واردات و کاهش صادرات)، بازتنظیم‌‌‌ هزینه برق به نفع مشترکان کم‌‌‌مصرف و نیز کاهش مصرف برق ماینرها به‌‌‌دلیل افت قیمت جهانی رمزارزها بود. البته، برخی عوامل فرعی نظیر کاهش اندک دمای هوا در کم شدن فشار روی شبکه توزیع برق در سال گذشته موثر بود، اما استفاده همزمان از این چهار ابزار مختلف به سیاستگذار کمک کرد تا تجربه تلخ خاموشی سال‌های قبلی را دوباره تکرار نکند.

مشکل ناترازی حل خواهد شد

صنعت برق نیز مانند بقیه صنایع مبتنی بر عرضه و تقاضاست. برخی از کارشناسان با وجود اینکه برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های وزارتخانه‌‌‌ها برای نوبت‌‌‌بندی برق صنایع را قابل تقدیر می‌‌‌دانند، معتقدند روشن ماندن نسبی چراغ صنایع، بیش از هر چیز مدیون و مرهون کاهش تقاضاست تا افزایش عرضه در صنعت برق. بنا بر تجربه سال‌های اخیر، میزان تقاضا برای برق همه ساله افزایش می‌‌‌یابد. صنعت برق ما در گذشته صنعتی رقابتی بود؛ اما اکنون با سوء‌‌‌مدیریت‌‌‌ها دچار مشکل تامین برق صنایع شده‌‌‌ایم. قطعی‌‌‌های پیاپی برق به سخت‌‌‌افزار صنایع آسیب می‌‌‌زند، باعث کاهش تولید می‌شود و در نهایت هم قیمت تمام‌‌‌شده محصول را افزایش می‌دهد. با همین روند، وارد سیکل معیوبی می‌‌‌شویم که در آن قدرت خرید مردم کاهش یافته و اقتصاد کشور دچار مشکل می‌شود. صنایع ما حتی نمی‌‌‌توانند برای تولید برق اضطراری نیز برنامه‌‌‌ریزی کنند؛ زیرا نمی‌دانند آیا تضمینی وجود دارد که گاز واحد آنها تامین شود یا خیر.

حال سخنگوی صنعت برق می‌‌‌گوید: تا تابستان امسال ۷۷۸۷مگاوات نیروگاه جدید به ظرفیت برق کشور اضافه می‌شود که به واسطه آن مشکل ناترازی این صنعت حل خواهد شد. در برنامه اول ۶۱۰۰مگاوات وارد مدار شد و اکنون مقرر شده است تا تابستان امسال ۷۷۸۷مگاوات دیگر وارد مدار شود که تمهیدات لازم برای این مساله نیز درنظر گرفته شده است.

او ادامه می‌دهد: ۷۳۰مگاوات رفع مشکل نیروگاه‌‌‌های حادثه‌دیده و حدود هزار مگاوات نیز مربوط به نیروگاه‌‌‌های دارای محدودیت است که اکنون در حال رفع محدودیت آنها هستیم تا در حداکثر تولید از آنها استفاده کنیم. حدود ۳۰۲۶مگاوات مربوط به احداث نیروگاه‌‌‌های حرارتی است و ۱۴۷۸مگاوات نیروگاه‌‌‌هایی هستند که توسط صنایع احداث می‌‌‌شوند. این نیروگاه‌‌‌ها براساس تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌ای که وزیر صنعت، معدن و تجارت و وزیر نیرو با هم منعقد کرده‌‌‌اند، احداث می‌شود. علاوه‌‌‌بر این ۸۵۰مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر و ۱۸۸مگاوات نیروگاه مقیاس‌کوچک احداث خواهد شد، ۵۱۵مگاوات نیز مربوط به ارتقای توان نیروگاه‌‌‌های موجود است.

رجبی‌مشهدی همچنین بیان می‌کند: براساس برآوردهای صورت‌گرفته برای تابستان سال‌جاری و طبق پیش‌بینی سازمان هواشناسی در میان‌مدت دمای هوا در تابستان حدود نیم تا یک‌درجه گرم‌‌‌تر از نرمال خواهد بود، این درحالی است که هر یک‌درجه افزایش دما حدود ۱۵۰۰مگاوات افزایش مصرف را به دنبال دارد.

وی می‌‌‌افزاید: پیش‌بینی ما این است که بتوانیم افزایش توان حدود ۶درصدی را با تدابیر افزایش ظرفیت تولید و مدیریت مصرف محقق کنیم.

سخنگوی صنعت برق اظهار می‌کند: امسال در بخش خانگی برنامه‌‌‌های خود را برای تامین برق توسعه خواهیم داد. ضمن اینکه مشترکان بخش خانگی، با پاداش‌‌‌های برنامه‌‌‌ریزی‌شده تمایل بیشتری به صرفه‌‌‌جویی خواهند داشت، در نتیجه این امکان که برق بیشتری به بخش صنعت بدهیم نیز در دستور کار قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر، برنامه‌‌‌هایی را در حوزه صنعت با هماهنگی وزارت صمت پیش می‌‌‌بریم تا بتوانیم انرژی بیشتری به بخش تولید کشور اختصاص دهیم.

برنامه‌‌‌های تامین برق صنایع در سال‌جاری

البته نمی‌‌‌توان از سیاست‌‌‌های تنظیم‌‌‌گر دولت در حوزه برق غافل شد. محدودیت برق ادارات و شرکت‌ها از یک‌‌‌سو و پلکانی کردن الگوی مصرف مهم‌ترین ابزار دولت در تنظیم عرضه و تقاضای برق بوده است. براساس اعلام وزارت نیرو، مشترکانی که برخلاف تشویق‌‌‌‌‌‌های تعیین‌‌‌شده همچنان به مصرف بالای خود ادامه دهند، از یک تا ۵/ ۱برابر الگوی مصرف در ماه باید مبلغی اضافه برای هر کیلووات ساعت بپردازند. همچنین برق مصرف‌‌‌شده بین ۵/ ۱ تا دوبرابر الگو در سال گذشته، معادل هزار تومان و برق مصرف‌‌‌شده مازاد دوبرابر الگوی مصرف با قیمت حدود ۱۴۰۰تومان برای هر کیلووات ساعت محاسبه می‌‌‌شد. همچنین براساس مدیریت مصرف برق در ایام تابستان ساعات کاری ادارات کل کشور نیز از اواخر خرداد تغییر کرد. 

رجبی‌مشهدی یادآوری می‌کند: اوج بار در سال گذشته، ۶۹‌هزار و ۱۵مگاوات بوده است. پیش‌بینی می‌‌‌کنیم که امسال، این مقدار به ۷۳‌هزار مگاوات تقاضای برق برسد و حدود ۶‌درصد رشد کند.  او اضافه می‌کند: تغییر ساعت کار برای صرفه‌‌‌جویی در مصرف برق، جزو برنامه‌‌‌های ماست. با توجه به اینکه کار دستگاه‌های اجرایی کشور همگی یک‌ساعت زودتر آغاز می‌شود انتظار داریم که از این محل، حدود‌ هزار مگاوات صرفه‌جویی داشته باشیم. با این همه مشکل صنعت برق بیش از همه ناشی از عدم‌سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران در این صنعت است. فعالان این صنعت به دلیل قیمت‌گذاری دستوری و همچنین مطالبات معوق خود حاضر به سرمایه‌گذاری در صنعت برق کشور نیستند. مدت‌‌‌هاست که فعالان بخش خصوصی از بی‌‌‌توجهی به سرمایه‌گذاری در حوزه تولید برق انتقاد می‌کنند. حدود یک‌دهه است که در حوزه برق سرمایه‌گذاری صورت نگرفته و این باعث شده به‌رغم رشد مصرف، تولید رشدی نداشته باشد و نتیجه این عدم‌تراز بین تولید و مصرف، خاموشی بوده است. اما دولت حاضر به کوتاه آمدن از مواضع دستوری خود در حوزه برق نیست. نتیجه چنین سیاستگذاری‌‌‌هایی تا اینجا آن بوده که تابستان و بهار با خاموشی همراه باشد و صنعت کشور از آن آسیب ببیند. حالا سخنگوی صنعت برق از بهبود اوضاع خبر می‌دهد؛ اما موعد تحقق این وعده مشخص نیست.

 صنعت برق صنعتی زیرساختی است، پیش‌بینی شده بود که راندمان نیروگاه‌‌‌ها افزایش یابد و انرژی‌‌‌های نو در یک بازه کمتری وارد مدار شوند؛ اما به دلیل اینکه زیرساخت‌‌‌ها آماده نبود این اهداف تحقق پیدا نکرد و علت خاموشی‌‌‌ها همین است.