به نظر می‌رسد قطعی‌‌‌های پی‌درپی حامل‌های انرژی حالا به روتین صنعت تبدیل شده است و تولیدکنندگان، دیگر نمی‌‌‌دانند با کدام‌یک باید دست و پنجه نرم کنند؛ قطعی گاز در زمستان، خاموشی‌‌‌های اجباری در تابستان، تورم تولیدکننده و افزایش قیمت مواد اولیه واحدهای تولیدی، نوسانات ارزی و هزاران معضل دیگر، مواردی هستند که صاحبان کسب‌وکار برای تولید باید با همه آنها مواجه شوند. تولیدکنندگانی که در تابستان با چالش برق مواجه هستند، حالا همزمان با سرمای شدید زمستانی، محدودیت‌هایی در استفاده از گاز دارند که موجب تعطیلی آنها شده است. واحدهای تولیدی به‌طور دقیق نمی‌دانند که محدودیت استفاده از حامل‌های انرژی تا چه زمانی ادامه دارد. این در حالی است که با اینکه بنا بر قانون بهبود محیط کسب‌وکار دولت موظف به جبران زیان‌های بخش خصوصی و واحدهای تولیدی است؛ اما هنوز خبری از بسته حمایتی نیست. در ماده ۲۵ این قانون به‌صراحت ذکر شده است که صنایع نباید در اولویت قطع انرژی باشند و اگر قرار به قطع انرژی است، باید نحوه جبران خسارات ناشی از این اقدام پیش‌بینی شود. اما این قانون رعایت نمی‌شود و اجرای آن به دلخواه صورت می‌گیرد.

فعالان اقتصادی بر این باورند که به‌رغم اینکه هر سال شعارهای حمایتی از تولیدکنندگان به گوش می‌رسد؛ با کوچک‌ترین اتفاقی که موجب افزایش مصرف انرژی می‌شود، ابتدا بخش تولید صنعتی و سپس بخش کشاورزی در اولویت قطع انرژی قرار می‌‌‌گیرند و حمایتی برای جبران زیان و ضرر واحدهای تولیدی نیست. البته، در آن سوی ماجرا، متولیان و سیاستگذاران معتقدند که روشن نگه‌داشتن چراغ و گرمای خانه‌‌‌ مشترکان شهری، از کاهش تولید مهم‌تر است. یعنی متولیان دولتی، ترجیح می‌دهند ولو به قیمت تحمیل ضرر و زیان به واحدهای تولیدی، از سهمیه موردنیاز صنایع بکاهند. در این نوع تقسیم‌‌‌بندی واحدهای تجاری نیز در کنار مشترکان خانگی قرار می‌‌‌گیرند. سیاستگذار معتقد است که کاهش تامین سوخت گاز نیروگاه‌‌‌ها، موجب کمبود تولید برق و احتمال خاموشی برق خواهد شد و تامین گاز خانوارها نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.  فعالان اقتصادی در حالی با محدودیت‌های استفاده از گاز و برق مواجه هستند که به گفته آنها، زور سیاستگذار و مدیران فقط به تولید می‌رسد. حال آنکه نه بانک‌ها حاضرند به تولیدکنندگان بابت سررسید اقساط، ارفاق کنند، نه سازمان‌های مالیاتی و تامین اجتماعی. همه اینها در کنار حقوق کارکنان، تامین مواد اولیه و هزینه‌های خطوط تولید، آسیب‌های جدی به تولیدکنندگان وارد می‌کنند و در واقع صنعتگران قربانی گرما و سرما هستند. شرکت توزیع برق ضمن ارسال پیامکی به صنعتگران واحدهای مستقر در شهرک‌‌‌های صنعتی اعلام کرده است «کلیه صنایع ملزم به تعطیلی در روزهای سه‌‌‌شنبه و چهارشنبه به مدت سه‌هفته هستند.» فعالان اقتصادی بر این باورند  که این احکام و دستورالعمل‌‌‌ها بدون برنامه‌ریزی و آینده‌‌‌نگری صادر می‌شود، حال آنکه صنعتگران برای تداوم فعالیت نیازمند تدوین نقشه راه هستند و سیاست‌های این‌چنینی مانع فعالیت آنها می‌شود.

قطعی برق و گاز برخلاف شعارهای تولید است

سیدمحمد بحرینیان، فعال اقتصادی و پژوهشگر توسعه، با انتقاد از در اولویت قرار گفتن صنایع برای قطعی برق در سرما و گرما گفت: بیش از ۱۰سال است که شعار سال با تشخیصی درست، به حوزه تولید اختصاص داده شده است؛ اما هنگام تصمیم‌گیری‌‌‌ها، متاسفانه برخلاف این موضوع عمل می‌شود. اولویت قرار دادن صنایع در قطع برق و انرژی، برخلاف شعارهای حمایت از تولید است.

بحرینیان با طرح این سوال که واحدهای صنعتی با زیان ناشی از قطعی برق و تعطیلی‌‌‌ها چه باید بکنند، افزود: آیا بانک‌ها هم در این مدت از اخذ سود تسهیلات خود چشم‌‌‌پوشی می‌کنند و آیا سازمان‌های مالیات و تامین اجتماعی هم تعطیل می‌‌‌شوند و مالیات و حق بیمه این روزها را اخذ نمی‌‌‌کنند؟ مسوولان باید در این زمینه پاسخگو باشند. وی تاکید کرد: واحدهای صنعتی باید حقوق پرسنل خود را از محل تولید بدهند؛ اما هنگام تصمیم‌گیری برای تعطیلی صنایع به دلیل کمبود برق، به این مسائل توجهی نمی‌شود. بحرینیان ادامه داد: سوال این است که برای این تعطیلی صنایع چه کسی تصمیم گرفته است؟ آیا طبق ماده ۲۵ قانون بهبود محیط کسب‌وکار، برای جبران خسارت صنایع در این روزها راهی پیش‌بینی شده است؟ آیا این صحیح است که به‌منظور تامین برق برج‌‌‌های تجاری و روشنایی گرماتاب‌‌‌های واحدهای صنفی و تجاری، برق صنایع قطع شود؟ این پژوهشگر توسعه گفت: به وزرای صمت و اقتصاد و مسوولان پیشنهاد می‌‌‌کنم ترازنامه انرژی سال ۱۳۹۷ را که توسط وزارت نیرو منتشر شده است مطالعه کنند. در بخشی از ترازنامه مزبور آمده است؛ قیمت هر کیلووات برق صنعتی در کشور آلمان ۵/ ۱۴سنت و قیمت برق خانگی ۳/ ۳۵سنت است. در دانمارک، قیمت هر کیلووات برق صنعتی ۳/ ۹سنت و بخش خانگی ۸/ ۳۵سنت است. در سوئد، بخش صنعت بابت هر کیلووات برق ۷سنت می‌‌‌پردازد و بخش خانگی ۶/ ۱۹سنت. وی معتقد است برخلاف کشورهای پیشرفته که تامین انرژی بخش تولید در اولویت است، در کشور ما اولویت با تامین انرژی بخش خانگی و تجاری است.

قطعی گاز به عادت تبدیل شده است

برخی از واحدهای صنعت نساجی، توامان قطعی گاز و برق را تجربه کرده‌اند. سعید جلالی قدیری، دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران با تایید قطعی گاز و برق در این صنایع اظهار می‌کند: متاسفانه برای صنایع نساجی، سهمیه گاز و برق را کاهش داده‌‌‌اند. در ابتدا تذکراتی به ما داده شد که باید مصرف خود را کاهش دهیم. به دنبال این موضوع تولید نیز کاهش می‌‌‌یافت. جلالی قدیری همچنین بیان می‌کند: اخیرا به برخی از واحدهای ما در شهرک‌‌‌های صنعتی گفته‌‌‌اند برق بالاتر از یک‌مگاوات را قطع خواهند کرد. آنان معمولا، بدون اطلاع قبلی گاز و برق واحد صنعتی را قطع می کنند و در فصول سرد سال معمولا این رخداد برای ما به یک عادت تبدیل شده است. این فعال انجمنی توضیح می‌دهد: دولت، گاز جایگزین نیز به ما نداده است. با این همه هنوز اعلام نکرده‌‌‌اند که خاموشی‌‌‌ها و کاهش سهمیه چه زمانی به اتمام می‌‌‌رسد. او می‌‌‌گوید: ما در انجمن، به‌طور مداوم با مسوولان ذی‌‌‌ربط در تماس هستیم تا شاید این‌گونه مشکلات را حل کنیم. اما تاکنون جوابی از دولت دریافت نکرده‌‌‌ایم.

قطعی گاز بر ما هم تاثیرگذار است

البته برخی از واحدهای صنعتی که مصرف چندان گاز و برق نداشتند، از ماجرای قطعی‌‌‌ها قسر دررفته‌‌‌اند. مدیرعامل یکی از واحدهای تولیدی که تمایلی به فاش‌کردن نامش ندارد، اظهار می‌کند: گاز واحد تولیدی ما قطع نشده است اما می‌‌‌بینیم که در شهرک صنعتی گاز و برق بسیاری از واحدها را بدون اطلاع قبلی و هماهنگی قطع کرده‌‌‌اند. دولت می‌‌‌گوید مازوت نمی‌‌‌سوزاند اما می‌‌‌بینیم که واحدهای سیمانی مازوت تحویل گرفته‌‌‌اند. البته این مقدار مازوت هم پاسخگوی نیاز آنان نیست. او ادامه می‌دهد: از اقبال بلند ماست که بیشتر مواد اولیه خود را وارد می‌‌‌کنیم. همچنین از سال‌ها پیش ژنراتور خریداری کردیم و چون چندان مصرف گاز نداریم، اخطاری دریافت نکرده‌‌‌ایم. این فعال اقتصادی یادآوری می‌کند: وضعیت صنعت ما خوب است اما سیمانی‌ها، فولادی‌ها و پتروشیمی‌ها مشکلات زیادی دارند. از سوی دیگر مشکل صنایع دیگر به‌طور غیرمستقیم بر ما هم تاثیر می‌‌‌گذارد. برای مثال در حلقه‌های پایین‌دستی‌تر متوجه هستیم که تولیدکنندگان تمایل کمتری برای خرید مواد اولیه از ما نشان می‌دهند.

هشدار کاهش مصرف دریافت کردیم

احتمالا صنایع غذایی که در تابستان همسو با قیمت‌های جهانی به‌یکباره دچار افزایش قیمت شده بودند، آخرین صنایعی هستند که مشمول کاهش سهمیه برق و گاز یا قطع آنها می‌شوند. حالا امیرهوشنگ بیرشک، دبیر انجمن صنایع روغن‌نباتی کشور توضیح می‌دهد: به واحدهای تولیدی روغن هشدار داده شده که میزان مصرف گاز و همچنین برق خود را کاهش دهند اما هنوز اقدامی برای قطعی این دو حامل انرژی صورت نگرفته است و تنها قرار شده که مصرف خود را کاهش دهیم.

غافلگیر شدیم

تکرار سناریوی سال گذشته این بار با شدت بیشتری برای واحدهای تولیدی فولاد رخ داده است. وحید یعقوبی، معاون اجرایی انجمن فولاد می‌‌‌گوید: قطعی گاز واحدهای فولادی امسال، بسیار زودتر از چیزی که فکر می‌‌‌کردیم اتفاق افتاد. البته پیش‌بینی می‌کردیم که قطعی گاز واحدهای فولادی در زمستان امسال هم رخ دهد. اما تصورمان این بود که محدودیت‌ها از اول دی‌ماه اعمال شوند ولی این محدودیت‌ها از ابتدای آذرماه رخ داد. برخی از واحدهای فولادی هم مجبور به تعطیلی شدند. معاون اجرایی انجمن فولاد توضیح می‌دهد: در شمال کشور برخی واحدهای فولادی مجبور به تعطیلی شدند. در اواخر دی نیز وضعیت صنایع فولاد به گونه‌ای است که در شمال کشور همه واحدهای فولادی دچار قطعی گاز شده‌اند. واحدهای مختلف مانند ذوب و نورد دچار محدودیت هستند. در برخی دیگر از شرکت‌ها محدودیت ۵۰‌درصد اعمال شده و برخی دیگر با محدودیت‌های ۷۰درصدی مواجه هستند.

یعقوبی می‌‌‌افزاید: در نیمه جنوبی نیز تولید بیشتر از ۵۰درصد کاهش پیدا کرده است. البته برخی واحدها، پیش از این مواد اولیه خود مانند آهن اسفنجی را تامین کرده‌اند. به همین دلیل هم برخی از کارخانه‌های تولیدی همچنان با سهمیه قبلی آهن اسفنجی خود همچنان می‌توانند تولید انجام دهند. اما عمده تولید کاهش یافته است. این فعال اقتصادی ادامه می‌دهد: پیش از این اخطاری به ما داده نشده بود. اطلاع‌‌‌رسانی در این زمینه، چنین است که به واحدهای فولادی می‌‌‌گویند از فردا گاز قطع می‌شود و واحدهای فولادی نیز چاره‌ای جز قبول این شرایط ندارند. تولیدکنندگان فولاد تصور می‌کردند همان‌گونه که امسال با هماهنگی، قطعی برق به ما زیان زیادی وارد نکرد، قطعی گاز هم با کیفیت بهتری صورت می‌گیرد. او می‌افزاید: در تاستان امسال اقدامات خوبی رخ داد اما محدودیت موجب اتمام تولید فولاد نشد. یعقوبی یادآوری می‌کند: در سال ۱۴۰۰ تولید ما از نیمه دوم تیرماه تا مردادماه تقریبا متوقف شده بود. ما به‌واسطه محدودیت‌های برق و گاز ۶میلیون تن از برنامه تولید خود عقب افتادیم. قرار بود تولید خود را به ۴۳میلیون تن برسانیم اما تنها ۲۸میلیون تن تولید کردیم. یعقوبی بیان می‌کند: انجمن فولاد از ابتدای سال پیگیر وضعیت برق و گاز صنایع در ۶ماه سرد سال شد. اما هماهنگی انجام نشد. تنها گفتند که می‌‌‌توانیم ۱۵میلیون مترمکعب گاز مصرف کنیم که این رقم بسیار اندک است.

هنوز بسته حمایتی نداریم

اما اقدامات قانون‌گذار برای رفع این مشکل چه بوده است؟ آیا بسته‌ای با هدف جبران خسارات صنایع طراحی شده است؟ علی جدی، نماینده مجلس درباره قطعی برق صنایع توضیح می‌دهد: اولویت تامین گاز ما با بخش خانگی است. نمی‌‌‌توانیم گاز مردم را در خانه‌ها قطع کنیم. او ادامه می‌دهد: نیروگاه‌هایی که برق تامین می‌کنند هم نیاز به گاز دارند. بنابراین باید سوخت موردنیازشان به آنها برسد. ما حتی مجبور شده‌ایم در خراسان‌شمالی، اصناف و مدارس را تعطیل کنیم تا بتوانیم گاز و برق مشترکان خانگی را تامین کنیم. جدی بیان می‌کند: اولویت‌‌‌بندی‌‌‌ها انجام شده و براساس آن، گاز تامین می‌شود. این نماینده مجلس یادآوری می‌کند: پیش از این باید اقدام به سرمایه‌گذاری و استخراج گاز می‌کردیم و پیش‌بینی‌هایی داشتیم تا دچار این شرایط نشویم. متاسفانه این پیش‌بینی‌ها محقق نشده و به تبع آن، افزایش تولید گاز نیز رخ نداده است. ما قول‌هایی از دولت جدید برای رفع این مساله گرفته‌ایم. وی اظهار می‌کند: هنوز بسته جدیدی برای حمایت از صنایع تهیه نکرده‌ایم. این بسته باید در کمیسیون صنایع مجلس بررسی شود و پس از آن به صنایع تعلق گیرد.

هشدار ناترازی شدید گازی در سال‌های آتی

همچنین به گزارش اتاق تهران، رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران با ارائه آمار و اطلاعاتی از میزان تولید و مصرف گاز در کشور، تاکید کرد: با توجه به اینکه بار تامین ۷۰‌درصد گاز مصرفی کشور بر دوش میدان گازی پارس‌جنوبی است، ادامه روند کنونی و عدم‌‌‌سرمایه‌گذاری ما در سال‌های آینده با ناترازی شدید گازی مواجه خواهد شد.

وی گفت: بر پایه آخرین اطلاعات و آمار مربوط به مصرف گاز، از مجموع تولید ۸۷۰میلیون مترمکعبی گاز در فصل سرد سال، بیش از ۸۰‌درصد در بخش خانگی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد و نکته بسیار مهم در این زمینه مصرف بالای مشترکان خانگی خارج از الگوی بهینه مصرف است که با وجود اینکه تنها ۱۱ تا ۱۲‌درصد مشترکان پرمصرف به شمار می‌‌‌آیند، اما علاوه بر اخذ حداکثری یارانه‌‌‌ها حدود ۴ تا ۵برابر مشترکان عادی مصرف دارند که همین موضوع سبب شده است بخش بزرگی از ناترازی گاز بر دوش همین عده کم اما پرمصرف جامعه باشد. رضا پدیدار با بیان اینکه بهترین سیاست در مقابله با این مشترکان استفاده از مکانیزم و اصلاحات قیمتی بدون فشار به ۸۹‌درصد مردم است، افزود: سیاست تعرفه‌‌‌گذاری پلکانی موثر مشترکان پرمصرف به‌‌‌طور دقیق همان مدلی است که موجب خواهد شد این افراد به سمت اصلاح رویه‌‌‌های موجود خود بروند و لازم به توضیح است که در فاز اول این مدل تعرفه‌‌‌گذاری موثر و پلکانی در آذرماه ۱۴۰۰ بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم اجرایی شد که نتیجه آن تنها با اجرای سیستم کنترلی فوق در چهارماه پایانی سال به کاهش روزانه ۲۵میلیون مترمکعبی میزان مصرف مشترکان پرمصرف نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۹ منجر شد. رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق تهران اظهار کرد: لازم به توضیح است که این مهم در حالی انجام شد که تامین مالی سالانه موردنیاز برای افزایش این میزان گاز در سال برابر با ۳میلیارد دلار خواهد بود. بنابراین سیاست مدیریت مصرف از طریق اعمال تعرفه‌‌‌گذاری پلکانی موثر پرمصرف‌‌‌ها در کنار سرمایه‌گذاری در تولید بهینه گاز، موجب خواهد شد که نه‌تنها از ناترازی گاز عبور کنیم، بلکه به یکی از صادر‌‌‌کنندگان گاز در منطقه تبدیل شویم و درآمد ارزی بالایی نیز از این محل به دست آوریم.

وی بیان کرد: البته ناگفته نماند که اگر سرمایه‌گذاری‌‌‌ها طبق پیش‌بینی‌‌‌ها و برنامه‌‌‌های اقتصادی هدف‌‌‌گذاری می‌‌‌شد، تولید، ‌‌‌نفت و گاز کشور افزایش چشمگیری پیدا می‌‌‌کرد و صادرات انرژی نیز مسیر مناسب‌‌‌تری را در پیش می‌‌‌گرفت. در این زمینه باید گفت که خلأ سرمایه‌گذاری‌‌‌ها موجب درجازدن تولیدات محصولات انرژی به‌ویژه تولیدات گازی کشور شده و روزبه‌روز از آنچه انتظار می‌‌‌رفت فاصله گرفته است. وی بیان کرد: البته امسال میزان مازوت‌‌‌سوزی و استفاده از سوخت مایع در واحدهای تولیدی تاکنون نزدیک به ۳درصد کمتر شده و کمبود سوخت و افزایش مصرف انرژی چند سالی است که کارخانه‌ها و بخش خصوصی کشور را به سمت مازوت‌‌‌سوزی برده است. در این زمینه کارشناسان خبره حوزه انرژی در مورد جایگاه ایران در تولید و مصرف انرژی اعتقاد دارند که ایران در حال حاضر چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز دنیاست و به همین دلیل است که عمده سبد انرژی در کشور را گاز تشکیل می‌دهد و در این زمینه لازم به یادآوری است که تاکنون کشور توانسته است با افزایش تولید محدود خود، به تقاضای کشور پاسخ دهد، اما با توجه به اینکه ۷۰درصد تولید گاز کشور را میدان پارس جنوبی تامین می‌کند، برآوردها نشان می‌دهد که در سال‌های آینده با ناترازی شدید گاز روبه‌‌‌رو خواهیم بود. پدیدار با بیان اینکه این مهم دو حالت دارد؛ یکی اینکه سالانه میزان تولید از تقاضا کمتر است و در دومین حالت در مقطع زمانی خاص و در ایام پیک مصرف، گاز از تولید پیش‌تر می‌شود که هم‌‌‌اکنون کشور در حالت دوم قرار دارد، گفت: در زمستان جاری کشور با قطعی گاز صنایع، تزریق منابع نفتی و همچنین کاهش صادرات گاز مواجه است و علت این موارد نیز تامین گاز خانگی و تجاری و عمومی است و برای رفع ناترازی قاعدتا دودسته راهکار کلی وجود دارد. وی افزود: یکی از طریق افزایش تولید و دیگری کاهش مصرف خواهد بود. البته درباره ناترازی در پیک مصرف نیز راهکارهای مدیریت مصرف از جمله راهکارهایی است که باید به آن توجه کرد و این راهکارها به‌‌‌طور عمده بر مقوله ذخیره‌‌‌سازی گاز متمرکز خواهد بود. در ادامه این موضوع لازم است به امر بهینه‌‌‌سازی مصرف گاز توجه بیشتری داشته باشیم، چرا که مهم‌ترین راهبردی که باید در راستای ناترازی گاز انجام شود، بهینه‌‌‌سازی مصرف گاز و کاهش مصرف است.