به گزارشروابط عمومی انجمن تولید کنندگان لوله و اتصالات پی وی سی به نقل از نیپنا، ناترازی انرژی، وجود برخی مشکلات در سیاست ‌های تنظیم‌گری، کمبود مواد اولیه و عدم سرمایه‌گذاری مؤثر در تحقیق و توسعه، از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که صنایع تکمیلی پتروشیمی را تحت فشار قرار داده‌اند. در این شرایط، رقابت‌پذیری تولیدکنندگان داخلی کاهش یافته و فرصت‌های ارزشمند ایجاد ارزش افزوده از دست رفته است.

عباسعلی متوسلیان، رئیس هیئت مدیره انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات PVC، در گفتوگوئی به بررسی ابعاد مختلف این مشکلات پرداخته و راهکارهایی برای توسعه پایدار و افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی را ارائه داد که متن این گفتگو در پی می آید:

اثر ناترازی انرژی را بر وضعیت تولید و سرمایه گذاری صنایع تکمیلی چگونه ارزیابی می کنید؟

در سال‌های اخیر، شاهد ناترازی‌‌‌های چالش‌برانگیزی در کشور هستیم که این ناترازی‌‌‌ها عمدتاً ناشی از کمبود عرضه، ناکارآمدی در توزیع و مصرف و فرسودگی زیرساخت‌‌‌‌‌‌ها هستند. در حال حاضر، میزان ناترازی گاز طبیعی در اوج مصرف به ۲۸۰میلیون مترمکعب در روز رسیده است. در بخش برق هم کشور با ۲۰‌درصد کمبود ظرفیت تولید مواجه است که به قطعی‌‌‌های گسترده منجر شده است.

این ناترازی ، نه‌تنها بهره‌‌وری صنایع کشور را تحت‌تاثیر قرار داده، بلکه ثبات اقتصادی را نیز تهدید کرده است. صنعت پتروشیمی که به ‌‌شدت به گاز طبیعی وابسته‌ است، از اولین قربانیان این بحران می باشد. کمبود گاز در فصول مختلف باعث کاهش ظرفیت تولید واحدهای پتروشیمی شده و برآوردها نشان می‌دهد که عدم‌النفع ناشی از این وضعیت، حدود ۷میلیارد دلار می باشد.

کاهش تولید نه ‌تنها بر درآمد ارزی کشور تاثیر منفی می گذارد، بلکه به‌ طور کلی از جذابیت این بخش برای سرمایه‌گذاران کاسته است. با شرایط کنونی ناترازی انرژی و کمبود مواد اولیه پتروشیمی، اکنون بخش قابل توجهی از صنعت پایین دست پتروشیمی تعطیل شده است که نتیجه آن بیکاری کارگران و افزایش هزینه کارفرما است و اصولاً صنایع تکمیلی را در عرصه بین المللی غیررقابتی نموده است.

نقش تحقیق و توسعه(R&D) بر رشد و توسعه صنایع تکمیلی چگونه ارزیابی می کنید؟

تحقیق و توسعه، موتور محرک صنعت هر کشور، برای تولید محصولات رقابتی و با ارزش افزوده بالاتر است. موضوعی که کشورهای صنعتی توجه ویژه ای به آن داشته اند و توانسته اند با تولید محصولات نوآورانه، سهم خود را در بازارهای جهانی حفظ کنند. آماری که در سال 2023 از طرف کشور آمریکا منتشر شده، نشان می دهد که رشد سالانه سرمایه گذاری در بخش تحقیق و توسعه این کشور صنعتی به 3% رسیده است و تنها در سال 2023، شرکت های آمریکایی 808 میلیارد دلار در بخش تحقیق و توسعه هزینه کرده اند.

در صنعت پتروشیمی هم شاهد آن هستیم که کشورهای پیشرو در بخش تحقیق و توسعه توانسته اند تا سهم بیشتری از کیک بازار جهانی را به خود اختصاص دهند. به عنوان نمونه، کشوری مانند آلمان که برخلاف کشورهای نفت خیز، صنعت بالادست پتروشیمی ندارد و حتی مواد اولیه هیدروکربنی خود را از طریق سایرکشورها تأمین می کند، در صنعت پتروشیمی توانسته است تا با نوآوری و تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، 12میلیارد دلار صادرات داشته باشد و سهم 9 درصدی از تجارت پتروشیمی جهان را کسب کند اما سهم کشور ما از تجارت پتروشیمی جهان به دلیل خام فروشی و تنوع پایین محصولات، تنها به 0.7درصد محدود مانده است.

نکته قابل تأمل این است که به دلیل ضعف در حکمرانی صنعت پتروشیمی، به جای آنکه از ظرفیت های صنایع تکمیلی در جهت تحقیق و توسعه و ایجاد ارزش افزوده بیشتر استفاده شود، مواد اولیه با قیمتی بسیار پایین، به بازارهای هدف، صادر می‌شود و نهایتاً بر اساس آمارهای موجود، کمتر از یک دلار به ازاء هر کیلو، برای کشور ارزآوری دارد و این در شرایطی است که میزان تولید مواد اولیه شرکت های بالادست پتروشیمی کشور، 2 برابر نیاز صنایع تکمیلی است، و ظرفیت بسیار خوبی برای ارزش آفرینی در صنایع تکمیلی وجود دارد.

البته در قانون جهش تولید که در سال 1401 به تصویب رسیده است، سعی بر آن بوده تا با الگوگیری از کشورهای صنعتی، به منظور ترغیب شرکت های SME (شرکت‌های کوچک و متوسط) برای مشارکت بیشتر در طرح های تحقیق و توسعه کشور از مشوق های مالیاتی استفاده شود، که اهداف این طرح هم، به دلیل بوروکراسی های اداری و پیچیدگی های نظام اداری کشور، تاکنون محقق نشده است.

خرد صنعت در روزهای سخت صنعت پلیمر چگونه به مدد صنعتگران می آید؟

در دوره ای به سر می بریم که صنایع پلیمری، با چالش های متعددی دست به گریبان هستند و صنعتگران برای تأمین پایدار انرژی و مواد اولیه با معضلات جدی روبه‌رو هستند. در موضوع صنایع تکمیلی یا پائین دستی PVC، که اینجانب مسئولیت تشکلی داشته ام، باید اذعان نمود که بازار PVC یکی از ملتهب ترین بازارهای پلیمری کشور در سال جاری بوده و این التهابات موجب شده است تا خریداران این کالا رقابت های بالا و بعضاً تا 26% را تاکنون تجربه کنند.

رزین PVC یک محصول استراتژیک است که بیش از 9 صنعت را تغذیه می کند و در صنایع پزشکی، ساختمان، خودروسازی، غذایی، پوشاک، کیف و کفش و چرم مورد مصرف قرار می‌گیرد و با کالاهایی که مایحتاج اساسی هستند، ارتباط دارد و در حوزه‌های زیرساختی نیز در حوزه‌های آب‌رسانی، کشاورزی و فاضلاب‌های شهری کاملاً نقش‌آفرین است. حتی این رزین به طور قابل توجهی در کشورهای صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد، به گونه ای که نزدیک به 70 درصد لوله و اتصالات مصرفی در حوزه ساختمان و زیرساخت کشورهای صنعتی بر پایه رزین PVC هستند.

توزیع نامتوازن بین سرمایه‌ها و تولید در بخش‌های بالادست و پائین دست ، باعث بروز مازاد و کسری‌های مختلف و نتیجتاً منجر به التهاب در بازار شده و وقوع رقابت های غیر اصولی، بهاء تمام شده تولید در صنایع پایین دست را به طور فزاینده ای افزایش داده، به گونه‌ای که علاوه بر زیان مصرف کننده نهائی، قدرت رقابت پذیری این صنعت نسبت به سایر پلیمرهای هم خانوده را به شدت متأثر نموده و باعث جابه جایی مصرف پلیمرها در عدم جایگاه مناسب خود شده و تاکنون خسارت های جبران ناپذیری به سرمایه های کشور و زیرساخت ها وارد کرده است.

صنعتگران در تلاش هستند که در این دوران سخت، با انتقال تجربیات ارزشمند گذشته و تأکید بر الگوهای موفق جهانی در مهار بحران ها و توسعه پایدار صنایع تکمیلی، جلوی خسارات بیشتر به صنعت کشور گرفته شود.

لطفا در رابطه با آخرین وضعیت سرمایه گذاری در زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی با محوریت صنایع تکمیلی توضیح دهید؟

شرایط سرمایه گذاری در زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی، در سطح جهان در حال تغییر است، چرا که تولید مواد اولیه پتروشیمی، در صنایع بالادست، همچون سابق از مارجین سود بالایی برخوردار نمی باشد، به همین دلیل است که امروزه کشورها در تلاش هستند تا بتوانند به جای تولید محصولات با پیچیدگی پایین، بر تولید کالاهایی با قابلیت بیشتر، پیچیدگی بالاتر و دانش محور، تکیه کنند و به عبارت دیگر به سطح بالاتری از پیچیدگی اقتصادی دست یابند.

به عنوان نمونه، در صنعت بالادست PVC ، در سال 2023 حدود 1.5 میلیون تن ظرفیت جدید رزین PVC در سراسر جهان وارد چرخه تولید شده، که بیش از 80 درصد آن مربوط به چین بوده است و پیش بینی می شود که در آینده ای نزدیک، محصولات بالادست PVC با مازاد ظرفیت رو به رو شوند که باعث کاهش قیمت مواد اولیه و به تبع آن کاهش درآمد بخش بالادست پتروشیمی خواهد شد.

اما در بخش پایین دست PVC شاهد شرایط متفاوتی هستیم، به گونه ای که در صنعت لوله و اتصالات PVC ، آمارهای جهانی بیانگر آن است که رشد مصرف این دسته از مصنوعات پلیمری، تا سال 2030 به طور سالیانه 6 درصد رشد خواهد داشت که این رشد مصرف، از میزان رشد اقتصاد جهانی هم بالاتر است و این موضوع، کاربرد وسیع لوله و اتصالات PVC ، در صنایع گوناگون را نشان می دهد که باعث شده است تا در کشوهای مختلف، به ویژه کشورهای در حال توسعه آسیایی، سرمایه گذاری وسیعی، در این صنعت انجام شود و سرمایه گذاری در این بخش را توجیه پذیر نموده است.

ایران هم در زمینه تولید رزینPVC درجایگاه دهمین تولیدکننده بزرگ جهان قرار دارد، با این وجود، وقوع شبه انحصار در تأمین مواد اولیه، ناکارآمدی در سیستم رگولاتوری و رشد بی رویه قیمت ها باعث گردیده تا واحدهای تولیدی صنایع تکمیلی همواره با کاهش ظرفیت تولید خود مواجه باشند و سرمایه گذاری های انجام شده، توجیه اقتصادی خود را از دست داده است.

مهمترین خواسته بخش خصوصی از دولت چهاردهم چیست؟

در صنعت پتروشیمی کشور شاهد آن هستیم که توازنی بین اهداف در بخش‌های بالادست و پایین‌دست وجود ندارد و به دلیل توسعه نامتوازن بخش‌های بالادست و پائین دست پتروشیمی کشور، صنایع تکمیلی کشور در مقایسه با کشورهای رقیب منطقه ای، که از امتیازات و مشوق های سرمایه گذاری بهتر و تکنولوژیی مناسب تری بهره می برند، قدرت رقابت پذیری کمتری داشته است که این موضوع، نیازمند آن است تا ریل گذاری در بخش پتروشیمی کشور، مورد بازبینی جدی قرار گیرد.

در صورت حمایت مؤثر دولت از فعالیت بخش خصوصی در حوزه پایین دست، تعامل و ارتباط بهتر صنایع بالا دست و پایین دست پتروشیمی، در کنار دیپلماسی فعال اقتصادی، از جمله: گسترش روابط بین المللی و همچنین امکان بهره مندی از تکنولوژی روز و مناسب برای سرمایه گذاری در جهت تولید مواد پایین دست با ارزش افزوده بالا، علاوه بر ایجاد ارزش افزوده بالاتر، زمینه بهتری برای رقابت تولیدات داخلی در بازارهای جهانی فراهم خواهد آمد که می تواند کشور را در دو محور افزایش کیفیت کالا و تولید محصولات تخصصی و متفاوت نسبت به محصولات رقبا برتری بخشد. در این خصوص نمی‌توان از نقش رگولاتوری یا تنظیم‌گری در بازار غفلت کرد که یکی از ارکان آن برگزاری جلسات تنظیم‌گری در این حوزه به شمار می‌رود.

نقش انجمن ها و تشکل ها را در ارتباط با شرکت ملی صنایع پتروشیمی برای رفع مشکلات چگونه ارزیابی می‌کنید؟

وضعیت منابع هیدروکربوری نشان می دهد که ایران با در اختیار داشتن بیش از 33 تریلیون مترمکعب ذخایر متعارف گاز طبیعی و 157 میلیارد بشکه ذخایر قابل برداشت نفت خام، از پتانسیل و مزیت نسبی مناسبی برای توسعه صنعت پلیمر و پلاستیک، با هدف تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز برخوردار است، اما رقابت‌پذیری این صنایع، به ویژه صنعت لوله و اتصالات PVC تحت‌الشعاع مکانیسم‌های ناکارآمد در زنجیره ارزش صنایع پتروشیمی قرار گرفته و به کمترین ظرفیت تولید رسیده است.

تجربه نشان داده است که هرگاه تعامل بین انجمن ها و تشکل های تخصصی صنایع پایین دست و صنایع بالادست تنگانگ بوده و از خرد جمعی صنعت، برای حکمرانی در زنجیره ارزش پتروشیمی استفاده شده است، کل زنجیره ارزش از این تعامل منتفع شده است و در این راستا نقش حمایتی شرکت ملی صنایع پتروشیمی و همکاری و تعامل میان ارکان صنعت تعیین کننده به شمار می رود .