واحد کارشناسی فنی انجمن لوله و اتصالات پی وی سی:

در پروژه­ها برای مراحل حفر ترانشه و عملیات دفن باید چندین نکته را در نظر داشت که عبارت است از:

•  عرض ناحیه لوله گذاری باید تاحد امکان کم باشد، اما برای اتصال‌دهی لولهها در ترانشه باید فضای کافی و توانایی جبران انبساط و انقباض در لولهها وجود داشته باشد و همچنین امکان پرکردن و تراکم لازم نیز وجود داشته باشد. حداقل عرض ترانشه در خاک¬های غیر متراکم، علاوه بر فضای لازم برای انجام تمهیدات حفاظتی، به قطر و سختی لوله، سختی مصالح اطراف لوله و عمق لوله بستگی دارد. 

•    از تکیهگاههای ترانشه برای حفاظت از کارگران در صورت لزوم استفاده کنید.

•    کف ترانشه باید صاف و یکنواخت بوده و تکیه‌گاهی یکنواخت را فراهم کند. اگر ساخت ترانشه با کف صاف به‌طور طبیعی دشوار باشد، بسترسازی لایه زیرین باید انجام شود.

•    عمق ترانشه باتوجه به پوشش خاك، اندازه لوله، محل قرار گرفتن لوله، شیب در نظر گرفته شده برای لوله-گذاری و همچنین وضعیت آب و هوایی منطقه تعیین می¬شود. اما در هر صورت باید 15 تا 30 سانتیمتر پایین تر از عمق یخبندان باشد.

•    براساس استانداردهای انجمن امریکایی آیین¬نامه بزرگراه¬های ایالتی و حمل¬و¬نقل عمومی (AASHTO) ، برای بارهای زنده بزرگراه H20 حداقل پوشش خاکریزی باید 30 سانتیمتر یا قطر لوله (¬هر کدام که بزرگتر است) باشد و حداقل سفتی خاک E=1000  را فراهم آورد. برای همان مقدار سفتی خاک و بارهای ترافیکی کامیون سنگین یا قطار (بار زنده راه آهن E80) از حداقل پوشش 90 سانتیمتر و یا قطر لوله هر کدام که بیشتر است، استفاده کنید.

•    اگر لوله خیلی عمیق دفن شده باشد، ممکن است مقرون به صرفه نباشد یا بارگذاری اثربخش نباشد. 

بسترسازی و خاکریزی
شرایط زیر خاک از مکانی به مکان دیگر بسیار متفاوت است. با این حال خاکریزی اطراف لوله همیشه باید پایدار باشد و حفاظت از لوله را فراهم کند و عاری از هرگونه سنگ و مصالح تیز و گوشه دار باشد. سایر نکاتی که باید در ذهن داشته باشید عبارت است از:
•    لوله باید توسط مصالح دانه‌ای که به‌آسانی در اطراف لوله اجرا می¬شوند، احاطه شود، خاکریزی باید در لایه-های 15 سانتیمتری انجام شود که هر لایه به اندازه 85 تا 95% متراکم شود.

•    استفاده از وسایل کوبش مکانیکی برای فشرده¬کردن شن و ماسه خاکریزی، که حاوی مقادیر قابل توجهی از مواد ریزدانه است، پیشنهاد می¬شود. اگر وسایل فوق در دسترس نیست، از تراکم¬سازی دستی استفاده کنید.

•    لایه خاکریز اولیه را تا زمانی که تمام محل‌های اتصال به‌صورت چشمی بررسی نشده، نشست لوله کامل نشده و از لحاظ ابعادی استاندارد نشود، پر نکنید.

•    ترانشه باید کاملا پر شود، خاکریزی باید در لایه¬های یکنواخت باشد تا از فضاهای خالی و یا حفره¬ها جلوگیری شود.

•    مطمئن شوید که تمام کلوخه ها، قلوه سنگ ها یا سایر خاکروبه ها از خاکریزی حذف شوند.

•    وسایل کوبش سنگین و تجهیزات غلطکی فقط باید برای محکم کردن خاکریز نهایی استفاده شود.

لوله‌گذاری و خزاندن لوله در ترانشه
سامانه لوله باید با استفاده از طناب، تسمه، تیر چوبی یا با دست در ترانشه قرار داده شود. پرتاب¬کردن یا انداختن لوله در داخل ترانشه می¬تواند منجر به آسیب لوله شود. هنگام جابه¬جایی لوله مخصوصا در هوای سرد مراقب باشید، زیرا مواد مقاومت کمتری در برابر ضربه دارند. 

پس از اتصال لولههای PVC با استفاده از چسب حلالی، توصیه می¬شود که لوله در ترانشه خزانده شود. در زمان خزاندن لوله مواظب باشید هیچ تنش ناخواسته¬ای به محل¬های اتصال پخت¬نشده، وارد نشود. خزاندن، امکان حرکت‌های گرمایی پیش‌بینی‌شده که در خط لوله تازه کارگذاری‌شده اتفاق خواهد افتاد، را فراهم می‌کند. جدول 18 و شکل 76 حلقه‌های دوخم پیشنهادی برای لوله¬های  PVC مدفون را نشان می¬دهد.
 

هنگامی که خط لوله طویل به مدت طولانی در دمای بالا قرار می¬گیرد، بهتر است که کار را از یک نقطه ثابت مانند ورودی یا خروجی یک ساختمان شروع کرد؛ و سپس از آن محل، ادامه کار، آزمون و خاکریزی را انجام داد. این روش حین لوله¬گذاری این امکان را می¬دهد که دمای خاک با ادامه کار تصاعدی فرض شود. 

بلوکهای ضربه گیر
لولههای  PVC دارای نری و  مادگی واشری در سامانههای لولهگذاری مدفون باید با نیروی رانشی که در هر نقطه از سیستم لولهگذاری به‌دلیل تغییر جهت یا تغییر سطح مقطع اتفاق میافتد، مقابله کند. این نیروها را میتوان با استفاده از بلوکها یا غلاف‌های بتنی مهار کرد. این کار با ریختن بتن در قالب‌های مناسب در هر نقطه که نیرو ایجاد می‌شود، انجام میشود. بتنهای ضربه¬گیر باید بین اتصالات و خاک دست نخورده در اطراف ترانشه قرار داده شوند. از بلوکهای سیمانی پیشساخته برای جلوگیری از نیروهای رانشی استفاده نکنید. لولهگذاری با استفاده از چسب حلالی، نیاز به استفاده از ضربه¬گیر ندارد. شکل 77 برای انواع مختلف بلوک¬های بتنی ضربه‌گیر مشاهده شود.

شکل 77- انواع بلوک‌های بتنی ضربه‌گیر

 آزمون سامانه
زمانی که سامانه لوله مونتاژ شد و خاکریزی اولیه انجام شد، سامانه باید برای اطمینان از عدم نشتی آزمون شود. اطمینان حاصل کنید که اطراف لوله برای جلوگیری از حرکت حین آزمایش، به اندازه کافی خاکریزی شده باشد. پس از اتمام آزمون، سیستم می‌تواند پوشانده شود.

ردیابی لوله
بهتر است پس از اتمام پروژه، نقشه¬برداری دقیق از سیستم لوله‌کشی زیرزمینی انجام شود. از آنجا که PVC غیر رسانا است، گذاشتن سیم رسانا روی لوله یا در ترانشه قبل از خاکریزی نهایی، باعث می¬شود مکان¬یابی دقیق لوله در آینده تسهیل شود.

خلاصه نکات کلیدی نصب زیرزمینی
•    تا حد امکان از ترانشه کم عرض استفاده کنید و درصورت لزوم، برای محافظت کارگران، از سازه‌های نگهدارنده ترانشه استفاده کنید.

•    اتصالات مکانیکی را به‌صورت مستقیم دفن نکنید (اتصالات رزوه‌ای ، فلنج‌دار).
•    از عمق ترانشه حداقل 30 سانتیمتر زیر عمق یخبندان اطمینان حاصل کنید.
•    تمام لوله¬های با قطر کوچک را از طریق خزاندن در ترانشه حرکت دهید.
•    خاک اطراف لوله و خاکریز باید عاری از هر گونه تخته سنگ و یا مصالح تیز و گوشه¬دار باشد.
•    اطمینان حاصل کنید که محل‌های اتصال چسبی قبل از جابه¬جایی یا هر حرکت دیگر لوله خشک شده باشند.
•    اگر بلوک¬های ضربه‌گیر مورد نیاز است، فقط از بتن درجا در خاک دست نخورده استفاده کنید. از چوب یا بلوک های پیش ساخته بتنی استفاده نکنید.
•    با ثبت دقیق محل لوله¬گذاری یا دفن سیم رسانا قادر خواهید بود محل دقیق لوله¬های مدفون را پیدا کنید.

منبع: بخشی از ترجمه کتاب سامانه لوله گذاری  PVC در کاربردهای صنعتی و تجاری
تهیه کننده: کمیته ی علمی انجمن تولید کنندگان لوله و اتصالات  PVC