بهبود الگوی تأمین محصولات پتروشیمیایی از بستر بورس کالا نیازمند شناخت دقیق شبکه مسائل سازِکار تأمین خواهد بود؛ همین امر اهمیت ارزیابی و آسیب‌شناسی الگوی تأمین محصولات پتروشیمیایی از بستر بورس کالا را دو چندان می‌کند.

منشأ رقابت غیرواقعی؛ از تقاضای فصلی تا انتظارات تورمی

یکی از چالش‌های مهم عرضه بورسی محصولات پتروشیمیایی، هنگامی است که تقاضا از حجم عرضه فراتر می‌رود و کالا وارد رقابت می‌شود. در بازه زمانی قرمز، خریدارانی که در پیش‌گشایش، سفارش خود را ثبت کرده و در دوره مظنه‌یابی، قیمت پایه را پذیرفته‌اند وارد رقابت می‌شوند. خریداران هنگام رقابت، قیمت پیشنهادی خود را بالاتر می‌برند تا به دلیل کم‌تر بودن حجم عرضه از تقاضا، به نوعی در اولویت بالاتر برای دریافت کالا قرار گیرند. هر چه رقابت خرید کالایی بیش‌تر باشد، اختلاف قیمت پایانی یا همان میانگین موزون قیمت معاملات با قیمت پایه محصول بیش‌تر می‌شود. مفهوم رقابت و رقابت‌پذیر بودن، به خودی خود یکی از ویژگی‌های بازار کارا به‌شمارمی‌رود اما مقصود از آن‌چه به‌عنوان چالش در این زمینه مطرح می‌گردد، رقابت غیرواقعی یا رقابتی است که پشت آن تقاضای واقعی و نیاز بازار نباشد. عواملی نظیر تقاضای فصلی، عدم تولید یا کاهش تولید پتروشیمی‌ها، انتظارات تورمی و تغییرات نرخ ارز که منجر به شکل‌گیری رقابت غیرواقعی می‌شوند در این دسته قرار می‌گیرند.

میانگین رقابت ماهانه برخی از ملتهب‌ترین محصولات پتروشیمیایی طی سال ۱۴۰۳ در نمودار زیر قابل مشاهده است.

منشأ رقابت در عرضه بورسی محصولات پتروشیمیایی را باید در موارد متعددی که بر عرضه و تقاضای محصولات اثر گذار است، جستجو کرد. مواردی مانند افزایش تقاضای ناشی از کاربردهای فصلی، کاهش عرضه و عدم تولید پتروشیمی‌ها به دلایلی نظیر تعمیرات اساسی و کمبود خوراک، کمبود ظرفیت تولید، سیاست‌های ارزی اثرگذار بر قیمت محصولات و تغییرات تقاضا در صنایع پایین‌دستی نمونه‌هایی از موارد مؤثر بر رقابت محصولات است که تأثیر آن‌ها در نمودار فوق نیز قابل مشاهده است.

کمبود خوراک، مهم‌ترین عامل عدم تولید پتروشیمی‌ها

کمبود خوراک، مهم‌ترین عامل کمبود یا عدم تولید پتروشیمی‌ها محسوب می‌شود و می‌تواند منجر به افزایش رقابت خرید شود؛ در واقع بخش قابل توجهی از تفاوت مقدار تولید و ظرفیت اسمی صنعت پتروشیمی از همین مسئله نشأت می‌گیرد.

در سال ۱۴۰۲ از ۱۹.۴ میلیون تن عدم تولید صنعت، مقدار ۱۲ میلیون تن آن ناشی از کمبود خوراک بوده است. تفکیک علل و سهم عوامل عدم تولید صنعت پتروشیمی طی سال ۱۴۰۲ در نمودار زیر آورده شده است.

موارد ذکر شده در نمودار بالا بر عرضه محصولات پتروشیمیایی اثرگذار است و از همین جهت می‌تواند عامل رقابت محصولات در عرضه بورسی آن‌ها باشد.

کمبود خوراک پتروشیمی‌ها طی سالیان اخیر همواره سهم زیادی از عدم تولید و به تبع آن عدم عرضه محصولات را داشته است. عمده‌ی کمبود خوراک مذکور، مرتبط با خوراک‌های دریافتی از وزارت نفت بوده است. خوراک‌هایی نظیر اتان، گاز طبیعی، گاز غنی،گاز ترش، میعانات گازی، نفت سفید، نفتا و پلاتفرمیت نمونه‌ای از این خوراک‌ها هستند. علاوه بر این، خوراک‌های بین مجتمعی نیز در عدم تولید ناشی از کمبود خوراک دریافتی سهم داشته‌اند.

تأثیر تعمیرات اساسی و اضطراری پتروشیمی‌ها بر روند عرضه محصولات

تعمیرات اساسی مجتمع‌های پتروشیمی، یکی دیگر از موارد مهمی است که بر تولید آن‌ها اثر دارد. هر ساله برنامه زمان‌بندی تعمیرات اساسی این مجتمع‌ها توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی اعلام می‌گردد تا برنامه‌ریزی مناسبی در خصوص تأمین نیاز صنایع پایین‌دستی در بازه‌های زمانی تعمیرات اساسی مجتمع‌های پتروشیمی صورت گیرد؛ با این حال ممکن است افزایش رقابت برای برخی از این محصولات در موعد تعمیرات اساسی یا اُورهال پتروشیمی عرضه‌کننده رخ دهد.

علاوه بر تعمیرات اساسی، تعمیرات اضطراری مجتمع‌ها نیز تأثیری غیرقابل پیش‌بینی بر روند عرضه محصولات و کاهش آن دارد. در چنین شرایطی، مقتضی است شرکت ملی صنایع پتروشیمی با رصد آمار معاملات بورس کالا و میزان تقاضا و رقابت محصولات، تمهیدات لازم را به پتروشیمی‌های تولیدکننده آن محصول اعلام کند. قراردادن کل تولید محصول به‌عنوان میزان کف عرضه و درخواست از پتروشیمی‌های تولیدکننده به‌منظور عدم ایجاد تعهدات صادراتی جدید، نمونه‌ای از این موارد است که توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی صورت می‌گیرد.

پی‌نوشت:

 به‌دلیل عدم عرضه‌ی ایزوبوتانول در بهمن ماه، رقابت آن در این ماه صفر در نظر گرفته شده است.

منبع: مسیر اقتصاد