محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت، و حسن فروزان‌فر، رئیس کمیسیون حکمرانی سازمانی اتاق بازرگانی تهران، به این سوال اساسی پاسخ داده و تاکید کردند که با توجه به تجربه دولت‌های گذشته و دولت حاضر می‌توان گفت که نوع رویکرد رئیس‌جمهور و میزان اعتقاد این مقام مسوول به مفهوم تجارت و اثر آن بر رشد و توسعه اقتصادی تا حد زیادی می‌تواند بر سمت‌وسوی فرمان تجارت ایران اثر‌گذار باشد.

نقش گفتمان رئیس‌جمهور در تولید و تجارت

حسن فروزان‌فر، رئیس کمیسیون حکمرانی سازمانی اتاق بازرگانی تهران، در بررسی نقش رئیس‌جمهور در حوزه تجارت بر وجوه گفتمانی و نهادی تاکید می‌کند. او در پاسخ به این سوال که آیا انتخاب روسای جمهور تفاوتی در فرآیند تجارت ایران ایجاد می‌کند، گفت: با توجه به تجربه بیش از ۴۰ساله جمهوری اسلامی و تغییرات کابینه و روسای جمهور می‌توان به‌صراحت گفت که بین نفرات و ترتیبات تعاملی که توسط رئیس‌جمهور و اعضای کابینه ایجاد می‌شود تفاوت‌های مشهودی وجود دارد.

او افزود: گرچه در برخی از حوزه‌ها دست رئیس‌جمهور برای تغییرات کاملا باز نیست، اما به طور قطع نقش رئیس دولت در سخت‌تر شدن یا تسهیل فرآیندهای تجارت و تولید غیرقابل انکار است.فروزان‌فر با تاکید بر اینکه باید تجارت را یک جزء از اجزای اقتصاد دانست، گفت: وزارت صنعت، معدن و تجارت در کنار بانک مرکزی و وزارت اقتصاد، نهادهایی هستند که نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کنند. بنابراین سابقه اجرایی افرادی که در این نهادها مشغول فعالیت هستند اهمیت زیادی دارد.

او افزود: طبیعتا بین افراد باسابقه‌ای همچون طیب‌نیا و فردی که هیچ‌گونه سابقه اجرایی ندارد، تفاوت بسیار زیادی وجود دارد. یکی از وجوه این مساله، تفاوت در نوع تعامل مسوولان دولتی با نهادها و تشکل‌های بخش خصوصی است.این فعال بخش خصوصی، توانایی گفتمان‌سازی را یکی دیگر از ویژگی‌های مهم فرد اول کابینه دانست و گفت: رئیس‌جمهور می‌تواند گفتمان خاصی را به مجموعه حاکمیت پیشنهاد دهد و این گفتمان می‌تواند باعث تسهیل فرآیندهای اقتصادی در کشور شود.

فروزان‌فر از دولت محمد خاتمی به عنوان یک نمونه موفق در حوزه اقتصاد یاد کرد و گفت: چیدمان افرادی که در آن دوره در دولت فعالیت می‌کردند و هماهنگی کامل بین دیپلماسی و اقتصاد باعث موفقیت این دولت شد. این مساله البته در شاخص‌های کلان اقتصاد آن دوره، مانند تعداد شرکت‌های فعال در کشور، نرخ تورم و وضعیت تولید نمود دارد.

این عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی همچنین به دوره ابتدایی دولت حسن روحانی اشاره کرد و گفت: در ابتدای دولت به دلیل فعال شدن دیپلماسی کشور، پیش از آنکه برجام به تصویب برسد و بدون اینکه اتفاق خاصی در اقتصاد رخ دهد، صرفا به دلیل نگاه مثبت مردم به آینده اقتصاد، نرخ تورم کاهش پیدا کرد و سرمایه‌گذاری افزایش یافت.

او افزود: در واقع این اعتماد به رئیس‌جمهور و تیم اجرایی او بود که باعث رونق در فضای کسب‌وکار کشور شد. بنابراین انتخاب شایسته وزرا، معاونان و مدیران کل‌ می‌تواند علاوه  بر تعدیل انتظارات شهروندان، کمک کند تا فهم مشترکی بین دولت و بخش خصوصی ایجاد شود.فروزان‌فر در انتها گفت: با انتخاب افرادی که قوانین را قبول دارند و به آن احترام می‌گذارند، فعالیت اقتصادی می‌تواند رونق پیدا کند. اگر نمایندگان دولت آینده به قوانینی همچون ماده ۲۴ قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار  معتقد باشند و آن را اجرا کنند و در جلسات مشترکی که با فعالان بخش خصوصی دارند، به دغدغه‌های آنها توجه کنند، به طور قطع تغییرات ملموسی را در اقتصاد کشور شاهد خواهیم بود.

اثر سیاست بر تجارت

محمدرضا مودودی، سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت، معتقد است هوش تجاری رئیس‌جمهور و رویکرد این مقام مسوول در قبال مساله توسعه و سیاست خارجی می‌تواند اثر قابل‌توجهی بر حوزه تجارت ایران داشته باشد. او در این رابطه گفت: به طور قطع دیدگاه رئیس‌جمهور تاثیر مستقیمی بر توسعه تجارت یک کشور خواهد داشت. رئیس‌جمهوری که تجارت را به عنوان یکی از ارکان توسعه اقتصادی به رسمیت بشناسد،  تنش‌زدایی در سطح بین‌المللی را در دستور کار قرار دهد و ارتباط را با کشورهای هدف تجارت توسعه دهد، می‌تواند تغییرات قابل‌توجهی را در حوزه اقتصاد ایجاد کند.

او افزود: با تغییر رئیس‌جمهور در سال‌های گذشته، نتایج متفاوتی حاصل شده است. در دوره‌هایی که رئیس‌جمهور نگاهی مبتنی بر تنش‌زدایی با جهان داشته، ما تراز تجاری مثبت را تجربه کرده‌ایم. همچنین به لحاظ وزن و ارزش صادرات در طول دوره رئیس‌جمهوری افرادی با زاویه نگاه مذکور، آماری بسیار بالاتر از سایر دولت‌ها ثبت شده است.او درباره محدودیت بازارهای صادراتی ایران در سال‌های اخیر گفت: تنوع بخشیدن به بازارهای صادراتی یک ضرورت در عرصه تجارت بین‌الملل است. در‌حال‌حاضر محدوده کشورهای طرف تجارت ما کاهش پیدا کرده است و ایران بیش از ۸۰درصد واردات خود را از مبدا ۵ کشور تامین می‌کند. در حوزه صادرات نیز با شرایط مشابهی رو‌به‌رو هستیم و عمده صادرات ما به ۵ کشور انجام می‌شود. این در حالی است که در دهه‌های قبل کشورهای طرف تجارت ایران تنوع بیشتری داشتند و ۸۰درصد تجارت ایران با حدود ۱۵ کشور انجام می‌شد.

ضربه سیاست‌های تجاری به برندهای ایرانی

مودودی با اشاره به رویکرد دولت‌های مختلف به مفهوم تجارت گفت: متاسفانه برخی از دولت‌ها به تجارت به عنوان موتور محرکه اقتصاد کشور چندان معتقد نیستند و این گروه بیشتر به دنبال این بودند که تنظیم بازار را در دستور کار قرار دهند و قیمت‌ها را به صورت دستوری سرکوب کنند. در‌حالی‌که اگر رویکرد تعاملی با دنیا دنبال می‌شد و سیاستگذاران اجازه می‌دادند فضای باز تجاری و امکان ورود و خروج کالا از سایر کشورها فراهم می‌شد، نه تنها موقعیت‌های شغلی بیشتری در دسترس جوانان قرار می‌گرفت، بلکه از مشکلاتی که هم‌اکنون در حوزه درآمد شهروندان و نرخ تورم شاهد هستیم هم جلوگیری می‌شد. به عبارت دیگر برای کنترل تورم و تنش‌های قیمتی در بازار داخل یک نگاه بلندنگر و فراگیر می‌تواند اثر بیشتری از نگاه بسته‌ای که اعتقادی به تعامل با دنیا ندارد، داشته باشد.

او افزود: یکی از نمونه‌های این مساله حوزه خودرو است. در حال حاضر واردکنندگانی مشغول فعالیت هستند که با قیمت‌های خیلی پایین‌تر خودرو را وارد کشور می‌کنند و تحت شرایط خاص سودهای هنگفتی را به جیب می‌زنند. در گذشته معادل ۵درصد تولید داخل مجوز واردات خودرو داده می‌شد، در‌حالی‌که اکنون واردات همین مقدار نیز به بهانه حمایت از تولید داخل قطع شده است. همین عامل هم باعث شده که رقابت‌پذیری خودروهای داخلی کاهش یابد.

او تاکید کرد: این فضا در بازار سایر محصولات نیز مشاهده می‌شود. به دلیل عدم تعامل با سایر کشورها، سیاستگذاران مجبور هستند مدام در روند صادرات و واردات به بهانه سیاست‌های ارزی و قیمت‌گذاری اختلال ایجاد کنند. مودودی به اثر سیاست‌های تجاری سال‌های اخیر بر تولید داخل اشاره کرد و گفت: مختل کردن فرآیند تجارت باعث شده بسیاری از برندهای باکیفیت ایرانی به‌تدریج از دایره تجارت خارج شوند. امروز بسیاری از برندهای خوب ایرانی حضور پررنگی در بازارهای هدف ندارند. این مساله بزرگ‌ترین ضربه‌ای است که در بلندمدت ساختار تجاری ایران متحمل می‌شود.او افزود: اگر ما واقعا تمایل داریم که برندهای ما تبدیل به برندهای بین‌المللی شوند و بتوانند در بازارهای هدف جایگاه محکمی داشته باشند، لازم است اجازه بدهیم که این برندها به صورت شفاف وارد عرصه بازارهای جهانی شوند. سیاست‌های ارزی سال‌های اخیر باعث شده برخی از تولیدات ایرانی در بین مشتریان خارجی به عنوان محصولاتی که کیفیت چندانی ندارند شناخته شوند که این مساله ضربه جدی به برند ایران وارد کرده است.مودودی تاکید کرد: برخی از دولتمردان درک درستی از مفهوم تجارت خارجی ندارند و تجارت خارجی برای آنها اولویت نیست. بنابراین داشتن رئیس‌جمهوری که هوش تجاری دارد و بداند که برای تولید ثروت لازم است کیک اقتصاد بزرگ‌تر شود، کمک می‌کند که کشور به‌خوبی بتواند از ظرفیت‌های بالقوه تجاری خود استفاده کند.

در مقابل ممکن است رئیس‌جمهوری که اعتقادی به تجارت بین‌الملل ندارد، ما را به سمت یک انزوای بین‌المللی سوق دهد و باعث فراگیر شدن فقر در جامعه شود. اگر می‌خواهیم جامعه ثروتمندتر شود و از امکانات رفاهی بیشتری بهره‌مند شود، باید تعامل با کشورهای خارجی را در دستور کار قرار دهیم. این مساله کمک می‌کند که خلق ثروت از بیرون انجام شود، نه اینکه دولت تلاش کند در داخل با اعمال مالیات‌های سنگین درآمد خود را افزایش داده و کسری بودجه خود را کاهش دهد. مودودی در نهایت گفت: نگاهی که در‌حال‌حاضر در ساختار سیاستگذاری کشور وجود دارد نگاه مبتنی بر توسعه‌گرایی نیست و الان وزارت اقتصاد جمع‌آوری پول از مردم را افتخار می‌داند، در‌صورتی‌که این وزارتخانه مسوول توسعه اقتصادی کشور است و باید منابع را به سمت تولید هدایت کند تا چرخه اقتصاد فعال شود.

 در نتیجه نگاه و بینش مبتنی بر تعامل با دنیا بسیار تعیین‌کننده است. در همین انتخابات اخیر برخی از کاندیداها وعده می‌دادند که به مردم یارانه می‌دهند یا به آنها گوشت ارزان‌قیمت اختصاص می‌دهند؛ در‌‌حالی‌که باید نگاه مسوولان اقتصادی کشور این باشد که به جای توزیع فقر، اقتصاد رشد پیدا کند.