صنعت توليد لوله و اتصالات PVC با قدمتي بيش از 70 سال در ايران، پرچم بخشی از تولید در صنایع تبدیلی پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش آفرینی را برافراشته نگاه داشته است. این صنعت، در بزنگاه پس از انقلاب 57، جنگ هشت ساله، دوران سازندگی و تا امروز در برهه های مختلف تامین کننده نیاز و درخواست های فنی و تخصصی بخش ساختمان و زیرساخت کشور در پروژه ها و طرح های عمرانی کلان بوده است. انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات PVC از جمله تشکل های ساختارمند در حوزه صنایع پلیمر کشور است که همواره نه تنها در راستای هدف نخست خود یعنی حفظ منافع جمعی اعضا به خوبی عمل کرده، بلکه هر کجا که لازم بوده، دانش و تخصص خود را به کمک ایجاد بسترهای آموزشی، استانداردسازی، آگاهی رسانی و نشر اطلاعات راهبردی حرفه ای آورده است. این انجمن در سال 1374 تاسیس شده و ما فرصت این را داشتیم تا با هماهنگی روش مند دبیر آن، فرزانه خرمیان، گفت و گویی با اعضای هیات مدیره دوره اخیر: عباسعلی متوسلیان، بیژن سحرناز، علی جنترانی و منصور قدیمی داشته باشیم، در خصوص روندهای جهانی و تحولات فناوری به وجود آمده در این صنعت و تأثیر کاربرد لوله و اتصالات پلیمری بر ارتقای کیفیت زیرساخت ها و افزایش طول عمر ساختمان ها در کشورهای صنعتی.

بسپار- در سیستم های آبرسانی، فاضلاب شهری، تأسیسات مکانیک ساختمان ها و در طرح های عمرانی سالهاست که از لوله های پلیمری استفاده می شود و تقریبا به یک گزینه بی رقیب تبدیل شده اند. لوله و اتصالات UPVC چه جایگاهی در این حوزه ها داشته اند و روند آتی این بخش در جهان چگونه است؟ و آیا ما در ایران از این روند تبعیت می کنیم یا خیر؟

عباسعلی متوسلیان: طبق آمارهای منتشر شده در سال 2019، تولید مواد پلیمری در سطح جهان به رقم 359 میلیون تن رسیده و اتفاقاً یکی از سه بازار اصلی مصرف مواد پلیمری، در حوزه صنعت ساختمان و بخش های عمرانی بوده است.

تا قبل از نیمه قرن بیستم، استفاده از لوله و اتصالات چدنی، در تأسیسات ساختمانی، طرح های عمرانی و زیرساخت شهری، بسیار رایج بوده، اما هزینه بالای تعمیر و نگهداری لوله و اتصالات چدنی، کشورهای پیشرو را بر آن داشت تا جایگزین مناسبی برای حل این مشکل پیدا کنند. صنعت لوله و اتصالات پلیمری از اواسط قرن 20، با تحولی شگرف در فناوری و افزایش خواص فیزیکی و مکانیکی روبرو بوده، و این صنعت توانسته است تا چالش های تأسیسات را به طور چشمگیری مرتفع کرده و جایگزین مطلوبی برای لوله و اتصالات چدنی باشد. 

اولین پلیمر جایگزینی که در دهه 60 میلادی به کار گرفته شد، لوله و اتصالات UPVC بودند، با این هدف که بتوانند طول عمر تأسیسات را افزایش دهند و هزینه تعمیر و نگهداری را به حداقل ممکن برسانند! رشد روزافزون کاربرد سیستم های UPVC در شبکه های زیرساختی و تأسیسات مکانیک ساختمان در نیم قرن گذشته، باعث شد تا تحقیقات جامعی در خصوص طول عمر لوله و اتصالات UPVC از طرف دانشگاه یوتای آمریکا صورت پذیرد و نتایج منتشر شده در سال 2014، عمر بالای یکصد سال این سیستم را تایید کرد.

شاید جالب باشد که خوانندگان شما بدانند، در 50 سال گذشته، طول عمر ساختمان ها در آمریکا از 30 سال به 100 سال افزایش یافته است! همچنان که این آمارها نشان می دهد، همخوانی کاملی بین طول عمر تأسیسات مکانیک ساختمان ها در کشوری صنعتی همچون آمریکا و طول عمر ساختمان ها در این کشور پیشرو در حوزه صنعت ساختمان و زیرساخت وجود دارد. این در حالی است که در همین بازه زمانی 50 ساله، طول عمر ساختمان ها در ایران از 30 سال به 26 سال کاهش یافته است و یکی از مهم ترین علل این نزول کیفی، عدم توجه به استفاده از موادی است که می توانند باعث افزایش طول عمر ساختمان ها شوند.

از دیگر دلایل توجه ویژه کشورهای صنعتی به کاربرد لوله و اتصالات UPVC، ضد اشتعال بودن ذاتی این سیستم است که کاربری آن در ساختمان را بسیار توجیه پذیر می کند و ساختمان را از گسترش آتش سوزی در امان نگه می دارد.

لوله و اتصالات UPVC از جمله محصولات پلیمری است که به دلیل خواص فیزیکی و مکانیکی منحصر به فرد، مقاومت بی نظیر در برابر حریق و ارتقای طول عمر تأسیسات ساختمان به بیش از یکصد سال، توانسته است جایگاه ممتازی در تأسیسات ساختمان و زیرساخت کشورهای صنعتی به دست آورد. در همین زمینه و بر اساس تحقیقات انجمن پلاستیک آمریکای شمالی، لوله و اتصالات UPVC عنوان: "پرمصرف ترین لوله و اتصالات پلاستیکی" در تأسیسات ساختمان و زیرساخت کشورهای آمریکا و کانادا را به خود اختصاص داده است.

در بخش مربوط به مسایل زیست محیطی، که یکی از دغدغه های اصلی در میان جوامع صنعتی و در حال توسعه می باشد، باید اشاره کرد که شاکله رزین PVC به گونه ای است که 56 درصد آن از کلر تشکیل شده که از منابع تجدید پذیر حاصل می شود و تنها 44 درصد آن از منابع نفتی تشکیل شده است. این درصدها خود گویای آن است که این رزین در فرآیند تولید، کمترین خطر انتشار گازهای گلخانه ای را نسبت به همتایان پلیمری خود دارد و به همین دلیل، در کاربردهای مختلف، مورد توجه قرار گرفته است.

بسپار- به کاهش طول عمر ساختمان ها در سالهای اخیر اشاره کردید، آیا آماری وجود دارد که بتوان از میزان استفاده لوله های PVC در ساختمان ها مطلع شد و آیا آماری هست که بتوان اشاره کرد که افت طول عمر ساختمان ها به بخش پلیمری آن مرتبط باشد؟

عباسعلی متوسلیان: علی‌رغم اینکه ما در کشور، توسط چهار پتروشیمی  نزدیک به 700 هزار تن تولید PVC داریم و مازاد عرضه در کشور وجود دارد، متاسفانه به خاطر مشکلات موجود، واحدهای تولیدی برای تأمین ماده اولیه، وارد رقابت های سنگین تا 60 و 70 درصد می شوند و این موضوع نهایتا روی قیمت محصول نهایی اثر می گذارد. در واقع به حقوق ابتدایی افراد جامعه (در بخش مسکن) در اثر قیمت گذاری ها و سیاست های نادرست، اهمیتی داده نمی شود. نتیجه هم آن شده است که در سالهای اخیر بر خلاف مقررات اجرایی، از پلیمر هایی در تأسیسات ساختمان استفاده می شود که قیمت کمتری از UPVC دارند و این موضوع باعث شده تا تبعات زیادی در بخش ساختمانی داشته باشیم.

در مجموع، عدم کاربری درست محصولات پلیمری غیر از UPVC که بخاطر قیمت ها و سیاست های صادراتی مواد خام به شکل نادرست اتفاق افتاده است، افزایش احتمال آتش سوزی در ساختمان ها به دلیل استفاده از مواد نامناسب و همینطور کیفیت برخی محصولات پلیمری که استاندارد های لازم در جهت استفاده در ساختمان ها را ندارند، بخشی از کاهش طول عمر ساختمان ها را رقم زده است.

بسپار- روند جهانی این صنعت در سالیان آتی چگونه ا‌ست؟ استانداردسازی ها و الزامات فنی تدوین شده آیا برای کشور به نظر شما کافی است؟

عباسعلی متوسلیان: بیشتر فناوری روز این صنعت در اختیار اروپا و آمریکاست. بقیه کشورها به نوعی دنباله روی رده اول های فناوری دنیا هستند. نظر بنده به عنوان یک مشاهده گر عینی نسبت به روند کاربرد  UPVC در کشورهای غربی اینگونه است که همچنان مصرف UPVC در تاسیسات شهری و ساختمانی حرف اول را می زند و رشد تقاضای جهانی برای لوله های UPVC بالای 6 درصد پیش بینی می شود.

در کشور ما در بخش تکنولوژی های تولید، چندان تفاوتی با سایر کشورهای صنعتی نداریم، اما در بخش مشاورین حوزه عمران و زیرساخت اینگونه نیست. ما کمتر به تجربه داخلی خود توجه کرده ایم و به طور شایسته از تجربیات جهانی نیز بهره نبرده ایم. متأسفانه روش های متداول در حوزه زیرساخت و ساختمان کشور، همراستا با تحولات مهندسی در سطح جهان پیش نرفته و نیاز است تا اطلاعات دقیق تری از روند های جهانی، در اختیار مشاورین قرار گیرد.

فرزانه خرمیان: در ارتباط با مصرف لوله های PVC در بخش فاضلاب ساختمان و انتقال آب، استانداردسازی های لازم و خوبی با همکاری تشکل خود ما انجام شده ولی در تدوین مقررات ملی ساختمان آن چنان که باید از متخصصین در این حوزه استفاده نشده و ما به این موضوع معترض بوده و هستیم.  لذا اصلاحات مورد نظر را در چندین مرحله به صورت مکتوب و مستند به دفتر مقررات ملی ساختمان وزارت مسکن ارجاع داده ایم که در دست بررسی است.  UPVC برای فاضلات ساختمان بیشترین استفاده را در زیرساخت ساختمانی دارد و در دنیا روندها هم همین را تضمین می کند.

به دلیل آنکه ما کشور آمارگرایی نیستیم، آمار مصرف لوله های پلیمری در ساختمان هم به طور دقیق محاسبه و مشخص نشده است و ما متاسفانه داده های دقیقی در اختیار نداریم و همه محاسبات ما بر اساس تخمین از متراژ ساختمان های تولیدی در کشور انجام می شود. اگر چه در بسیاری موارد خانه های با عمر بالای 30 سال نیاز به نوسازی و تعمیرات اساسی دارند، اما خوشبختانه این نوسازی خیلی کمتر در بخش فاضلاب ساختمان که با PVC اجرا شده، بوده است. چرا که لوله های پی وی سی از ابتدای تولید در کشور وارد بخش فاضلاب ساختمان شده بودند، کارکرد و دوام بسیار خوبی از خود نشان داده اند و کمتر می بینیم سیستم فاضلاب ساختمانی از جنس پی وی سی تعویض شده باشد. گواه این ادعا هم نوع محصولات بازیافتی در کشور و دنیاست که سهم لوله های پی وی سی در آنها بسیار جزئی است.

علی جنترانی: از پدر شنیده ام که جا انداختن لوله های پی وی سی در ایران بسیار دشوار بوده  و صنعت پلیمر با زحمت به این بخش ورود پیدا کرده است. طول عمر پی وی سی به 100 سال رسیده و در برخی آمار داخلی بیان شده که  هیچ تخریبی بعد از 40 سال در این لوله ها رخ نداده است.

بسپار- فرآیندهای تولید لوله ها و اتصالات در سالهای اخیر چه تحولاتی داشته؟ ما در ایران توانسته ایم این تکنولوژی های روز را پیاده سازی کنیم؟ در هر صورت بله یا خیر چرا و چگونه؟

بیژن سحرناز: این روزها در دنیا روی سبک سازی، کاهش هزینه های انرژی، فیزیکی، روانی، زمانی و مالی صحبت می شود. ما باید توان کاهش اینها را داشته باشیم که در چهار مولفه کیفیت، ظرفیت، منابع انسانی و موجودی مطرح است.

در کیفیت دو گزینه اثر می گذارد که در محصول نهایی نمود پیدا می کند، یکی قیمت مواد اولیه و دیگری یکنواختی یا عدم یکنواختی مواد. مزیت رقابتی و حوزه رقابت باعث می شود که روند تولیدات به سوی بهتری برای مشتریان پیش برود. حلقه اول در این زنجیره ارزش توجه به تولیدکننده هاست و بخش بعدی ظرفیت است که با تکنولوژی های جدید حل می شود، تکنولوژی های جدید باعث می شود صرفه جویی در انرژی و افزایش توان تولید اتفاق بیفتد. تکنولوژی امروز در بخش های مشخصی تمرکز کرده است.

یکی سخت افزاری یعنی به کارگیری ربات ها که با کاهش وابستگی به نیروی انسانی، خطای کمتر و دقت بیشتر محصول آن است و از اینها مهم تر میانگین بهره روی را افزایش می دهد.

در بخش نرم افزاری ماشین ها هم با استفاده از الکترونیک مناسب و استفاده بهینه از منابع مواد اولیه و پایش مستمر فرآیند از اتلاف هزینه ها ممانعت می شود.

منتها نکته این است که در ایران، برخی از تولیدکنندگان توان مالی برای خرید این تکنولوژی ها را ندارند. هیچ سازمانی و نهاد حاکمیتی هم کمکی در خصوص تامین هزینه ها و آوردن این تکنولوژی به داخل، انجام نمی دهد. این موضوع جزو چالش های صنعت ما است. در جهان به واحدهای تولیدی و صنعتی به خاطر بالا رفتن حجم تولید و اشتغال سوبسید داده می شود.

موضوع دیگر قابل اشاره، بازار ماست که باید برای فروش بیشتر آماده بشود. این تولید و فروش بیشتر، هزینه های سربار را را سرشکن می کند و قیمت تمام شده منطقی به دست می دهد.

چالش دیگر ما منابع انسانی‌ست. هسته های اصلی که از دانشگاه ها به بازار می آیند، صفرکیلومتر هستند و زمان و انرژی زیادی برای همداستان کردن آنها با تولید صرف می شود. البته بیشتر آنها هم علاقه به فعالیت اقتصادی از طریق خویش فرمایی دارند و حاضر نیستند برای شرکتی کار کنند. این روزها هم که بخش بزرگی از آنها جذب بازار رمزارزها و تجارت آن می شوند و نکته مهم دیگر موضوع مهاجرت است که افراد نخبه و کارآمد متاسفانه کشور را ترک می کنند.

در ادامه صحبت آقای متوسلیان باید عرض کنم، یه طور کلی سهمیه بندی وقتی شکل می گیرد که شما کمبود منابع داشته باشید، اما همانطور که فرمودند ما در این بخش حتی مازاد تولید PVC در کشور داریم. اما مدیریت به گونه ای بوده که خیلی از دوستان به دلیل ترس از تامین و خرید مواد در بورس کالا، دست به صادرات و ورود به بازار محصولات کشورهای همسایه نمی زنند. قیمت ها هم متعادل نیست.

اگر بخواهم جمع بندی کنم، به طور کلی ما به تکنولوژی و حمایت برای ورود این تکنولوژی و بستر سازی از سوی دولت، نیاز داریم تا همراه تکنولوژی موجود در جهان بشویم و رقابت در بازار جهانی امکانپذیر شود.

بسپار- آیا واحد های ما این ضرورت تکنولوژیک را درک کرده اند و آیا این مسآله به مساله تولید ما هم تبدیل شده و یا خیر؟

بیژن سحرناز: در صنعت تولید لوله و اتصالات PVC با یک بازار اشباع شده مواجه هستیم. بنابراین برخی شرکت ها سه راهبرد رقابتی برای حضور خود در بازار ایجاد کرده اند: حوزه برند سازی، صادرات و بله در فناوری.

در PVC ما کیفیت را قدم اول دانستیم و طبق استانداردها پیش رفتیم اما تا وقتی که در صنعت ساختمان از خانواده های دیگر پلیمرها غیر از پی وی سی استفاده می شود و به نوعی مصرف ماده پلیمری در جای خود وجود ندارد، دچار شرایطی می شویم که به صورت پیچیده باعث رقابت های نامتعارف خواهیم شد. نگرانی آینده ما در بخش صنعت مسکن بوده که اگر در بخش اشتعال و نشت برخی پلیمرهای دیگر به کار رفته در ساختمان، فکری به حال زیرساخت ها نشود، اتفاقات خوبی رقم نخواهد خورد.

بسپار-  مساله اقتصاد چرخشی، بازیافت و بازاستفاده خصوصا در تولید لوله های چندلایه این سالها چه تغییراتی را برای این صنعت رقم زده است؟

علی جنترانی: برخلاف اقتصاد خطی گذشته دنیا به این باور رسیده که مواد پس از استفاده به چرخه تولید برگردند، هم به دلیل کمبود منابع و هم به دلایل محیط زیستی. متاسفانه در بحث پلاستیک ها حتی با توجه به فرهنگ سازی هایی که اعمال شده مشکلاتی وجود دارد، چنانکه آمار جهانی زیر 10 درصد یازیافت را نشان می دهد. پیشرفته ترین کشور در بازیافت پلاستیک کشور ژاپن است که 86 درصد از ضایعات پلاستیک خود را بازیافت می کند. چند لایه کردن لوله ها و استفاده از محصولات بازیافتی در بخش های بین لایه ها هیچ مشکلی را پیش نخواهد آورد و به نوعی کمک کننده در تولید هستند.

بسپار-  در پایان اگر صحبتی هست بفرمایید.

منصور قدیمی:  متاسفانه در کشور ما نظارت در مصرف و همینطور نظارت بر کیفیت وجود ندارد!

 طول عمر لوله و اتصالات PVC 100 سال برآورد شده منتها در شرایط و تولیدات استاندارد و تایید شده. اما در حال حاضر در کشور ما بسیاری از کارگاه های زیر پله ای وجود دارند و هیچ گونه توجهی به این مساله از سمت سازمان استاندارد نشده است. سازمان استاندارد تمام توان خود را در بخش مواد غذایی به کار گرفته و فرصتی برای صنایع دیگر باقی نمانده است! در صورت ادامه روند فعلی، سالهای آینده با مشکلات فراوان و خسارت های مالی و جانی به دنبال این بی تفاوتی ها در بخش ساختمان و زیرساخت های آن مواجه خواهیم شد. علاوه برکیفیت در بخش جایگاه مصرف نیز به چالش برخورد کرده ایم که مصرف پلیمر ها در جای درست صورت نمی گیرد و این جابه جایی استفاده از پلیمرها به دلایل مختلف، اعم از عدم تخصص و صرفا انتخاب بر اساس ارزان تر بودن، مجددا راه به خسارت ها می برد.

فعالیت هایی در راستای رفع چالش ها در خود انجمن صورت گرفته که با تشکیل کمیته ارزیابی کیفیت، شروع به رصد کیفیت تولیدات اعضای خود داشته ایم. هر شش ماه یکبار از سطح بازار با جمع آوری نمونه از محصولات تولیدی اعضا، انجام آزمون های لازم، نام اعضایی را که به کیفیت لازم از نظر استاندارد رسیده اند، هر 6 ماه در سایت انجمن اعلام می کنیم تا بازار بتواند انتخاب مطمئن تری داشته باشد.

موضوع پایانی هم در بخش تسهیل تولید، کاهش قیمت مواد اولیه‌ست که این روند حتی با جلسات مختلف هم تا امروز موفق نبوده است اما همچنان در حال کار بر روی آن هستیم.