چندی است که شاهد پراکندگی و آشفتگی در بازار محصولات پتروشیمی به خصوص گریدهای مختلف PVC هستیم؛ به‌طوری که میزان عرضه‌ها درخصوص برخی گریدها کفاف تقاضای مشتریان را نمی‌دهد و باعث شده تولید‌کنندگان واقعی صنایع پایین دستی برای تامین خوراک تولید محصولات خود با مشکل روبه رو شوند و چرخه تولیدی آنها دچار اختلال شود.

به گزارش روابط عمومی انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات به نقل از دنیای اقتصاد، این در حالی است که این محصولات با قیمت بالاتر در بازارهای آزاد به فروش می‌رسند که به عقیده بسیاری این نتیجه بازارسازی برخی پتروشیمی‌ها برای افزایش قیمت‌ها است. در طرف دیگر پتروشیمی‌ها از دست دلالان و واسطه‌ها نالانند و می‌گویند سودهای کلانی از این بازارها نصیب واسطه‌ها می‌شود، درحالی‌که تولیدکننده اصلی نفع چندانی از افزایش قیمت‌ها نمی‌برد.

در این شرایط بورس کالای ایران، استراتژی‌های مختلفی را از جمله تعیین حداقل میزان عرضه محصولات پتروشیمی برای کنترل این بازارها و به تعادل رساندن آنها به کار گرفته است و با بررسی روند این بازارها می‌بینیم که این راهکارها نتوانسته آن طور که باید و شاید تغییری در روند حرکتی این بازارها ایجاد کند و به عقیده بسیاری از تحلیلگران این بازارها دلیل ناکارآمد بودن این ابزارها مقطعی بودن آنها است و در کنار آن راهکارهایی برای دور زدن این قانون‌های جدید وجود دارد و علاوه بر اینها وجود واسطه‌ها و دلالان باعث می‌شود که این بازار نتواند آن طور که باید و شاید کنترل درستی را برای ساماندهی این شرایط در دست گیرد و شرایط فعلی گریبانگیر این بازارها شود.

در این خصوص یک منبع آگاه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درخصوص اینکه تعیین حداقل میزان عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا کمکی به بازار این محصولات کرده است یا نه، گفت: جواب این سوال منفی است و علت آن هم این است که کسی این موضوع را رعایت نمی‌کند. به‌طور مثال شرکت پتروشیمی بارها از بورس کالا درخواست کرده که برای رعایت کف عرضه مکانیزم‌هایی اتخاذ کند و این مکانیزم‌ها را اعمال کند و بر اجرایی شدن آنها پافشاری کند تا پتروشیمی‌ها متوجه مقطعی نبودن این داستان باشند و به این ترتیب شرایط تا حدودی سروسامان داده شود.وی در ادامه افزود: به‌طور مثال در داستان PVC این سوال پیش می‌آید که چه میزان عرضه برای تامین نیاز بازارها کافی است؟ در هفته گذشته تولید‌کنندگان PVC رقمی حدود 14 هزار تن عرضه داشتند و این در حالی است که از قبل به آنها اعلام شده بود کف عرضه را 9 هزار و 500 تن قرار دهند.

به گفته وی اخذ استراتژی کف عرضه و اصرار به عملی شدن آن به این دلیل است که پتروشیمی‌ها بتوانند عملکرد خود را متناسب با نیاز بازارهای داخلی تنظیم کنند و از این طریق بتوان الزاماتی را برای آنها در نظر گرفت و منعی برای اقدامات آنها تعریف کرد و در نهایت پتروشیمی‌ها هم این الزامات را در برنامه و دستور کار خود قرار داده و طبق آنها عمل کنند.

این آگاه اقتصادی درخصوص برخی اطلاعات مثل اینکه برخی فعالان بازار معتقدند مقدار کمی از تولید محصولات پتروشیمی در بورس کالا عرضه می‌شود، تصریح کرد: برخی از این ادعاها بر پایه گزارش‌ها و اطلاعاتی است که خروجی‌های آنها به درستی محاسبه نشده است. به‌طور مثال در بعضی گزارش‌ها آمده تنها 2 درصد از محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران عرضه می‌شوند که این رقم کاملا غلط است و وقتی دلیل این ادعا از آنها پرسیده می‌شود می‌بینیم تولید کل پتروشیمی (که شامل درون مجتمعی هم بوده) گرفته شده و بر میزان عرضه تقسیم شده و عدد را دو درصد درآورده است و این در حالی است که چیزی نزدیک به 45 درصد ازکل پلیمر تولیدی ایران در بورس کالا ارائه می‌شود و این رقم نشانگر چیزی نزدیک به 80 درصد از فروش داخلی است.

وی درخصوص اینکه آیا تقاضایی که در بورس کالا ثبت می‌شود یک تقاضای واقعی است یا نه افزود: شاید استفاده از عبارت واقعی یا غیر‌واقعی درست نباشد. در شرایط فعلی واقعا مشتری وجود دارد؛ متقاضیانی که پول دارند و قصد خرید و تامین نیاز و مایحتاج خود را دارند و برای آن رقابت هم می‌کنند. اما مساله‌ای که در اینجا مطرح است این است که تقاضا دارای دو بخش است. 1) تقاضای واقعی 2) تقاضای دلالی.

مورد اول تقاضایی را شامل می‌شود که خریدار بعد از تامین نیاز به مصرف کالا می‌پردازد اما درخصوص تقاضای دلالی باید این طور گفت زمانی که بازار التهاب دارد تقاضای دلالی زیاد می‌شود و هنگامی که بحران رفع می‌شود و از سر می‌گذرد این تقاضا کم خواهد شد. در زمان حال، در شرایطی هستیم که بازارها دچار بحران شده‌اند و تقاضای دلالی محصولات بسیار بالاست و دلیل اینکه ارقام زیادی برای تقاضای محصولات در بورس کالای ایران ثبت می‌شود همین عامل است.

این فعال آگاه درخصوص کنترل دلال‌ها که بر مقدار عرضه و تقاضا فشار می‌آورند و نهایتا باعث سردرگمی بازارها می‌شوند و چالشی برای بورس کالا به حساب می‌آیند، تصریح کرد: رفع مشکل دلالی در بورس با یک اقدام ممکن و میسر نیست و این مساله یک امر چند جانبه است. چند عامل باید درست شود تا یا نقش این واسطه‌ها درست شود یا به کل حذف شوند. اولین موضوع این است که قیمت‌گذاری‌ها باید مبنایی منطقی داشته و قاعده‌مند باشد و به‌صورت سلیقه‌ای قیمت‌گذاری انجام نگیرد اما در شرایط فعلی هیچ کس حاضر نیست قاعده مندی در قیمت‌گذاری را بپذیرد.

وی در ادامه افزود: مساله دیگرتعیین کف عرضه و قانونمند کردن عرضه پتروشیمی‌ها یا به عبارتی مدیریت عرضه‌ها است. مثالی که در این خصوص می‌توان گفت، بازی گرفتن بازار توسط یک پتروشیمی است؛ به‌گونه‌ای که به‌طور مثال پتروشیمی مذکور 1500 تن پلی‌استایرن مقاوم تولید دارد اما از این مقدار 100 تن را به بورس کالا عرضه می‌کند و در تابلو می‌گذارد. این در شرایطی است که نیاز بازار هزار تن است. وقتی برای بازار هزار تنی 100 تن کالا برده شود به تبع قیمت‌ها بالا می‌رود. به عبارت دیگر برای فروش محصولات خود با قیمت بالاتر به بازار‌سازی می‌پردازند و قیمت را می‌سازند و کالای عرضه‌شده خود را می‌فروشند و به این ترتیب از تابلوی بورس کالا نهایت سوء استفاده را می‌برند. وی در ادامه تصریح کرد: نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که در بازار محصولات پتروشیمی انحصار شدیدی وجود دارد به معنای آنکه عرضه هر محصول به تنهایی در بازار موثر است و می‌توانند با عرضه کردن یا عدم عرضه باعث بر هم خوردن بازارها شوند. پس این عامل هم دلیلی است که نشان می‌دهد مدیریت عرضه امری مهم و ضروری است و باید قوانینی در این مسیر اتخاذ شود اما هیچ کس حاضر به انجام چنین کاری نیست.

در نهایت وقتی نقش این دو عنصر پررنگ شد و بازار به هم ریخت سروکله دلال‌ها پیدا می‌شود. به عبارتی زمانی که اختلاف قیمت بین بازارهای آزاد و قیمت عرضه‌شده در بورس زیاد می‌شود واسطه‌ها وارد میدان می‌شوند. در این هنگام خود آنها باعث آشفتگی بیشتر این بازارها می‌شوند. به‌طور مثال اگر قرار باشد از 10 واحد کالایی که قرار است عرضه شود 9 واحد آن تحویل داده شود ( یک واحد کمتر) در این میان واسطه‌ها 5 واحد دیگر از این بازارها را کم می‌کنند و کمبود بازار را به 6 واحد می‌رسانند. اتفاقی که امروز در بازار محصولات PVC در حال رخ دادن است. به گفته وی ما در بازار PVC کمبود داریم و واسطه‌ها این شرایط را پیچیده‌تر کرده‌اند و به این اوضاع دامن زدند و در طرف دیگر صدای پتروشیمی‌ها را درآوردند. آنها مدعی‌اند که ما این کالاها را با قیمتی پایین‌تر از قیمتی که دلالان عرضه می‌کنند می‌فروشیم.

وی در آخر چشم‌انداز بازار PVC را این گونه پیش‌بینی کرد: با افزایش PVC که پتروشیمی اروند قصد دارد عرضه کند کمبود بازار PVC ‌ها تا حدی برطرف می‌شود و از طرف دیگر با رسیدن به فصل سرما تقاضای PVC افت می‌کند (به دلیل ساخت‌و‌ساز کمتر در فصل سرما) و احتمالا ما التهاب این کالا را تا حدود یک ماه دیگر خواهیم داشت و انتظار می‌رود هفته اول یا دوم مهر بحران PVC ‌ها تمام شده باشد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» هنوز اختلاف‌ها بر سر برداشتن سقف رقابتی در این بازار یا کف عرضه‌ها توسط شرکت‌های پتروشیمی ادامه دارد. تولیدکنندگان خواهان برداشتن سقف قیمت‌ها هستند، اما بورس کالا معتقد است در صورتی که سقف رقابتی برداشته شود قیمت‌ها پتانسیل آن را دارند تا 30 درصد و حتی بالاتر با افزایش روبه‌رو‌ شوند. در مقابل بورس کالا معتقد است اگر بنا است سقف رقابت از معاملات حذف شود باید حداقل 10 هزار تن در هر هفته عرضه این محصولات در بورس کالا صورت بگیرد که به نظر می‌رسد هنوز توافقی در این زمینه حاصل نشده است.

مدیرعامل بورس کالای ایران در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» گفت: حجم عرضه‌های PVC موجود در شرایط فعلی بازار آن قدر نیست که بتوان برای تنظیم درست و دقیق بازار به آن اتکا کرد و هم اکنون در حال تلاش برای افزایش عرضه‌های نقدی برای تحویل فوری هستیم. به گفته وی عرضه‌های سلف هرچند که برای آینده بازار مفید است اما معاملاتی که بتواند بازار را به سرعت و به صورت مستقیم به تعادل برساند همان عرضه‌های نقدی است. هم‌اکنون تلاش می‌کنیم تا عرضه‌های نقدی شرکت‌های مختلف را به گونه‌ای به بورس کالا سوق دهیم که بتوان در یک تابلو، حجم عرضه و تقاضا را مشاهده کرد تا بازار به یک خودتنظیمی ذاتی برسد؛ هرچند که در نوسان حجم عرضه‌ها، نظم بازار به هم می‌خورد.

وی افزود: برای نیل به این هدف در ابتدا برنامه‌ریزی تولید شرکت‌های عرضه‌کننده جمع‌آوری شده و همچنین حجم تقاضا را نیز بررسی کرده‌ایم. این بررسی‌ها نشان داد تقاضای واقعی و مورد نیاز واحدهای مصرف‌کننده و پایین‌دستی PVC، رقمی بین 10 هزار تا 10هزار و 500 تن است یعنی برای تنظیم مطلوب بازار به این حجم عرضه‌ها نیاز داریم، هرچند در شرایط فعلی چنین رخدادی صورت نمی‌گیرد. مدیر عامل بورس کالا درخصوص رفتار واسطه‌ها در این بازار گفت: با توجه به بررسی‌های میدانی، شواهد موجود و رصد فعالیت‌ها می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که فعالیت واسطه‌ها در بازار PVC جدی است بنابراین باید فعالیت‌های مخرب را محدود ساخت. جلوگیری از فعالیت کدهای صوری یا تلاش برای خارج شدن کدهای خرید غیرواقعی یکی از این موارد است که هم‌اکنون در دستور کار قرار دارد.