بحران خشکسالی، مشکلات زیادی را در کشور به وجود آورده است، این موضوع در بخش کشاورزی با توجه به وابستگی مستقیم آن به منابع آبی، ابعاد بیشتری دارد. به همین دلیل متولیان دولتی، سیاست های ویژه ای در این حوزه اتخاذ کرده اند. در این ارتباط می توان به توسعه سیستم‌های نوین آبیاری اشاره کرد. اما این توسعه علاوه بر سیاست گذاری های اصولی، مستلزم اختصاص بودجه کافی با برنامه زمانبدی شده مشخص است. در گفت و گوی پیش روی با آقای عباس زارع مجری طرح سامانه‌های نوین آبیاری وزارت جهاد کشاورزی، مباحث مختلفی مطرح شده است. آن را در ادامه بخوانید.

 

آقای زارع به طور کلی وضعیت سیستم‌های نوین آبیاری را در سطح کلان چگونه ارزیابی می‌کنید؟ سال گذشته حدود 180 هزار هکتار از اراضی کشاورزی به سیستمهای نوین ابیاری تجهیز شد؛ امسال چه مقدار در دستور کار قرار دارد؟

بنده از توجه و رویکرد ویژه انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی‌وی‌سی در معرفی محصولات از نظر کمی و کیفی، قدردانی می کنم. با توجه به افزایش قیمت مواد پایه پلی اتیلن، رویکرد بازار به سمت مصرف لوله‌های پی‌وی‌سی در سایزهای بزرگ افزایش یافته است. یکی از اهداف کلی نظام  تأمین مواد غذایی سالم از منابع آ ب و خاک موجود در کشور است و برای این کار باید به گونه ای برنامه ریزی و سیاستگذاری شود.

 

بررسی کارشناسی و میدانی از کلیه عملیات آب و خاک نشان داده است توسعه سامانه‌های نوین آبیاری هم به لحاظ افزایش راندمان آبیاری در داخل مزرعه و هم اثربخشی در افزایش تولید و کاهش مصرف نهاده ها و صرفه جویی در مصرف آب، دارای اهمیت بوده است. مقام معظم رهبری و همچنین دولت های 11 و 12  و به ویژه وزارت جهاد کشاورزی، توجه ویژه ای به این مسئله داشتند از این روی اعتبارات کافی برای بحث توسعه سامانه‌های نوین آبیاری پیش بینی شده است.

 

 در همین راستا، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری در دستور کار قرار گرفت. توسعه سامانه‌های نوین آبیاری به عنوان پروژه اولویت دار اقتصاد مقاومتی در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی از سال 94 مصوب شده است. در سال های گذشته هم به لحاظ بودجه ای و اعتبارات نیز توجه خاصی به این موضوع شده است.

 

آیا علاوه بر 250 میلیون دلار از محل صندوق ملی و 800 میلیارد تومان از محل منابع که برای توسعه سیستم‌های آبیاری در سال 1397 در نظر گرفته شده است، بودجه دیگری برای این سامانه ها تعریف شده است؟

ما موظف شدیم به صورت سالانه، 250هزار هکتار از اراضی آّبی کشور را به سیستم‌های نوین آبیاری تجهیز کنیم. و براساس تکلیف برنامه ششم این رقم باید به 400 هزار هکتار برسد. ولی از آنجایی که تأمین اعتبار با محدودیت مالی و منابعی روبرو بود، پایه روی 250 هزار هکتار است که این کار انجام می گیرد.

 

از سال 95 با اجازه رهبری،500 میلیون دلار از صندوق توسعه خزانه ملی به این پروژه تخصیص یافت که علاوه بر اعتبار بودجه سنواتی اختصاص داده شده به این پروژه ها بود که معادل مبلغ یک هزار و پانصد و نود میلیارد  تومان بوده است که سر جمع اعتبار تخصیص داده شده به سامانه های نوین آبیاری در سال 1395 مبلغی حدود1820 میلیارد تومان بوده است . در سال 96 این رقم برای توسعه سامانه‌های نوین آبیاری 300 میلیون دلار پیش بینی شده و 2 هزار و 275 میلیارد تومان هم از بودجه سنواتی به صورت اسنادخزانه بود؛ ولی تخصیص اعتبار از صندوق توسعه ملی صد در صد شد و اسناد خزانه نیز 23 درصد بیشتر نبود، (حدود 530 میلیارد تومان ) در نهایت این میزان بودجه به سامانه‌های نوین آبیاری تخصیص داده شد . سرجمع تخصیص اعتبار سال 1396 به سامانه های نوین آبیاری 1343/6 میلیارد تومان بوده است .

 

در بودجه سال 97، مبلغ 250 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی و 639 میلیارد تومان هم از بودجه سنواتی به صورت اسناد خزانه پیش بینی شده است که ما شاهد کاهش آن نسبت به دو سال ماقبل هستیم .  

 

درحال حاضر جلساتی با سازمان برنامه بودجه و با هدف افزایش تأمین اعتبار برگزار می شود. با توجه به تورم و به دلیل افزایش قیمت پایه مواد پلی اتیلن و زیاد شدن هزینه تولید و در نهایت محصول، نیاز به بودجه بیشتری وجود دارد که به کشاورزان و بهره برداران امکان بهره وری از زمین های زراعی را بدهد.

 

با این میزان بودجه ای که شما برای سال 1397 عنوان کردید و از سویی دیگر اگر میانگین تجهیز اراضی به سیستم‌های نوین آبیاری برای هر هکتار زمین زراعی را به صورت میانگین 12 میلیون تومان در نظر بگیریم، در نهایت حتی برای رسیدن به همان 250 هزار هکتار فاصله داریم، حتی در سال 1396 تنها 180 هزار هکتار به سیستم‌های نوین آبیاری تجهیز شد.

 

نرم مشخص شده برای هر شیوه آبیاری مشخص است، به طور مثال برای شیوه آبیاری قطره ای 10 میلیون تومان برای هر هکتار، ماشین های آبیاری 8/5 میلیون تومان در هر هکتار، برای آبیاری کلاسیک و نیمه کلاسیک 6 و نیم میلیون در هر هکتار، آبیاری کم فشار 4 ونیم میلیون تومان یارانه کمک بلاعوض دولت برای هر هکتار است. قطعا این میزان اعتبار پاسخگوی هدف کمی که قبل تر به آن پرداخته شده نیست.

 

امیدواریم با مکاتبات صورت گرفته، دست اندرکاران و برنامه ریزان کشور بتوانند باقیمانده بودجه اعتباری را برای سال 97 با توجه به تورم و افزایش قیمتی که برای مواد پایه پلی اتیلن اتفاق افتاده است را تامین کنیم و پاسخگوی کشاورزان و بهره برداران باشیم.

 

 باتوجه به میزان خشکسالی که در کشور و با نگاه به این مطلب که کشاورزان و بهره برداران به لحاظ اقتصادی با محدودیت خاصی روبرو هستند، باید تلاش خود را بر روی تامین نیازها متمرکز کنیم. این میزان بودجه پاسخگوی آن هدف کمی که عنوان شد نیست. تلاش می شود با نامه نگاری ها و پیگیری های مختلف با دست اندرکاران کشور به بالاترین میزان بهره وری از زمین های زراعی با توجه به نیاز کشور دست یابیم.

 

همان گونه که می دانید در آغاز اجرای آبیاری تحت فشار در کشور، ظرفیت فنی و اجرایی به گونه ای نبود که پاسخگوی نیاز کشور هم در تولیدات و هم در تأمین تجهیزات لوله و اتصالات از هر نوع باشیم؛ اما خوشبختانه در حال حاضر نزدیک به 2 هزار مشاور و پیمانکار که دارای صلاحیت از سازمان جهاد کشاورزی و دیگر مراجع ذیصلاح هستند و در وندور لیست طراحان و مشاورین ثبت شده اند، قابلیت طراحی و اجرا را دارند.

 

 مزید بر آن هم بیش از 350 تولیدکننده لوازم و تجهیزات و سامانه‌های آبیاری در کشور مشغول به فعالیتند و تا 95 درصد، کشور را خودکفا کرده اند. تنها 5 درصد از لوازم به صورت وارداتی است که با توجه به تأسیس شرکت های دانش بنیان این اندازه هم قابل جبران و تأمین است. این 5 درصد نیاز بیشتر در زمینه آب پاش ها، فیلترها و قطره چکان ها و گیربکس های مورد نیاز ماشین آبیاری است. امیدواریم  در آینده ای نزدیک، تولید 100 درصد داخلی را داشته باشیم. قابل ذکر است که 95 درصد درصد تجهیزات قبلی که تولید داخل بود و به آن اشاره شد، علاوه بر تأمین بازار داخل، به کشورهای دیگر نیز صادرمی شوند.

 

به طور کلی چند هکتار از اراضی کشور باید به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز شوند؟

بر اساس آمارهای موجود چیزی بیش از 8/7 میلیون هکتار از اراضی آبی در کشور است که 5 و نیم میلیون آنها اراضی هستند که به اصطلاح آبخور منابع کوچک مانند چاه، چشمه، قنات و یا آب های سطحی کوچک است و 3/2 میلیون هکتار تحت پوشش سدها و شبکه های بزرگ است که رسالت این دفتر بیشتر در حوزه 5 و نیم میلیون هکتاری است که برای اراضی منابع آبی کوچک است. ما بیشتر در این زمینه سرمایه گذاری و برنامه ریزی انجام می دهیم، چون برای طرح های بزرگ مجری جداگانه تعریف شده است.

 

در ابتدای سال 1394 بر اساس امکان سنجی که انجام شد حدود 4 میلیون هکتار از اراضی کشور در این پایاب منابع آبی کوچک باید مجهز به سیستم سامانه‌های نوین آبیاری می شد از این روی برنامه ده سال را برای توسعه سامانه‌های نوین آبیاری بر اساس سالی 400هزار هکتار بستند تا در اراضی آبخور منابع آبی کوچک این کار انجام شود. اما باید گفت این نیاز، بستگی به تأمین اعتبار مالی لازم و کافی برای انجام این کار دارد.

 

پس اعتبار به اندازه کافی تخصیص نیافته است؟

می توان عنوان کرد  از ابتدای امر تا کنون حدود یک میلیون و 800 هزار هکتار از اراضی که تحت پوشش منابع آبی کوچک بوده به سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده است که به طور خاص در سال گذشته (پایان سال 96) رکوردار بودیم.

 

همچنین تعدد و پراکنش این پروژه ها و چگونگی مدیریت آنها با توجه به تنوع اقلیمی و پراکندگی در سطح کشور قابل تأمل است.از ویژگی های توسعه سامانه‌های نوین آبیاری این است که مردم کارفرما هستند و دولت تنها کار نظارتی عالی انجام می دهد.

 

 موضوع دیگر این که همه بهره برداران  می توانند از خدماتی  و تسهیلات این طرح استفاده کنند. سامانه اطلاع رسانی در دسترس همه است. 200 فیلد اطلاعاتی از طریق این سایت ثبت شده و در اختیار عموم قرار دارد. از ویژگی های بارز دیگر این طرح ها، می توان زود بازدهی آن را عنوان کرد که اگر تمامی مسائل و پارامترهای لازم جهت توسعه سیستم‌های آبیاری را در اراضی خود در نظر بگیرند، در حدود 3 تا 4 ماه برای بهره برداری کامل می شود.

 

 تخصیص منابع مالی به به چه صورتی است؟ مثلا چرا حوزه شرق منطقه استان کرمان در زمینه تجهیز اراضی زراعی به سیستم‌های نوین آبیاری رتبه نخست را دارد؟

هر سال بر اساس شاخصه ها و پارامترهای در نظر گرفته شده تقسیم اعتبار در کل کشور انجام می شود و برش استانی به آن می خورد؛ حتی در مورد 250 هزار هکتاری که تکلیف اقتصاد مقاومتی نیز است هم برش می خورد و بر اساس شاخصه های استانی تقسیم اعتبار صورت می گیرد.

 

همچنین بر اساس سیاست وزارت جهاد کشاورزی و برای ایجاد رقابت سالم بین کشاورزان و بهره برداران در اجرای این طرح و بدلیل این که این طرح مردم محور است این تقسیم بندی را براساس عملکرد داده های ارائه شده از هر منطقه، انجام می دهند. به طور مثال مردم جنوب کرمان، اصفهان، هرمزگان و لرستان به دلیل شرایط خاص منطقه ای از لحاظ کمبود منابع آبی و پیشرو بودن و عملکرد بهتری که ارائه دادند با ارائه داده های مشخص به سازمان های ذی ربط، اعتبار بیشتری برای مردم این مناطق در نظر گرفته شده است.

 

در سال جاری نیز این موضوع جزء ضوابط  بودجه است و بر اساس توافقی که با سازمان برنامه بودجه انجام شده است، مکان هایی که دارای عملکرد بالاتری هستند بودجه بیشتری به آنها تخصیص داده شده است. در برخی مناطق که با کمبود آب مواجه هستند ناگزیریم که اعتباراتی برای آنها اختصاص دهیم.

 

در خصوص تسهیلاتی که به کشاورزها داده می شود توضیحاتی ارائه می دهید، ظاهراً 70 درصد به صورت تسهیلات است...

در قانون برنامه ششم، بحثی مطرح شده که 85 درصد به آنها پرداخت شود .در عین حال که مجلس قانونی برای بهره وری تصویب کرده و یک هدف کمی را مشخص کرده است. همین مجلس برای بودجه سنواتی قانون را نیز تصویب کرده است. ما برای اینکه بتوانیم  پاسخگوی 20 هزار بهره بردار در کشور باشیم، یک میزانی را با توجه به فهرست بهایی که سازمان برنامه بودجه دارد و از طریق بررسی های میدانی که انجام می دهیم توافقاتی را حاصل می کنیم. از طرفی چون بهره بردار کارفرماست و هزینه بالاسری ندارد در تعیین این مبلغ، تأثیر به سزایی دارد.

 

 مبلغ تسهیلات مربوط به سال 97 هنوز قطعی تعیین نشده و هرزمان با سازمان برنامه و بودجه به توافق رسیدیم در سایت اعلام می شود که به اصطلاح برای هر هکتار آبیاری قطره ای، بارانی و کم فشار و تحت فشار چه میزانی در نظر گرفته شده است. لازم است اشاره شود که کمک ها به صورت بلاعوض است.

 

لطفا در خصوص پرداخت هزینه های مربوط به تولیدکنندگان که با مشکل در نقدینگی مواجه هستند توضیحاتی ارائه دهید. مثلا به پیمانکاران اوراق خزانه داده می شود که حتی در زمان تعیین شده نیز نقد نمی شود...

همانطور که اطلاع دارید به غیر از سامانه‌های نوین آبیاری و پروژه های خاص، بیشتر پروژه های عمرانی کشور به صورت اسناد خزانه است؛ به غیر از پروژه هایی که ازصندوق توسعه ملی مجوز داشته باشند.در مورد سامانه‌های نوین آبیاری وضعیت به همین گونه است. یک میزان اعتبار به صورت نقد و میزانی به صورت اسناد خزانه در نظر گرفته می شود.

 

با توجه به اینکه بخشنامه به استان ها داده می شود  که در توزیع پروژه ها و پرداخت به شرکت های تولید کننده یا تجهیزات مورد نیاز، تناسب را رعایت کنند. به طور مثال 50 درصد به صورت نقدی و 50 درصد اسناد خزانه  در نظر گرفته شود. این مشکل به ویژه برای شرکت های تولید کننده لوله و اتصالات و تجهیزات، که خرید و تولید به صورت نقدی صورت می گیرد، با مشکل مواجه هستند. البته تلاش شده است تا نرخ تورم بر روی اسناد خزانه محاسبه شود .

 

اما این میزان بسیار کمتر از تورم واقعی در کشور است...

بله؛ توجه به وضعیت نقدینگی کشور و شرایط پرداختی کارخانه های تولیدکننده، این میزان برای آنها رضایت بخش نیست. از سوی دیگرنرخ تورم بیش از این میزان است و ما هم قبول داریم؛ ولی متاسفانه با اکمبود بودجه و منابع مواجه هستیم. اگر این اسناد خزانه هم صادر نشود با توجه به مشکل کمبود آب کشور و همچنین ضرورت تولید متناسب با جمعیت کشور، با مشکل مواجه می شویم. امیدواریم با گذر زمان با موفقیت از این مرحله عبور کنیم.

 

آخرین وضعیت پروژه آبهای مرزی چگونه است؟

این موضوع در حوزه فعالیت ما نیست ما خیلی وارد آن حوزه نمی شویم. همچنین اطلاعات متفاوتی وجود دارد که چه میزان آب از کشور خارج  می شود و چقدر آب داخل کشور موجود است.

 

انتقادی که از سوی تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی‌وی‌سی در پروژه مهار آب های مرزی مطرح است این که چرا مجریان از این محصولات استفاده نمی کنند...

ما به آب های مرزی ورود پیدا نمی کنیم، چون مجری جداگانه ای برای این امر تعریف شده است.

 

 به عنوان دفتر متولی، در بازدید اخیری که از یکی از پروژه ها انجام شد و طی صحبت هایی که با چند نفر از همکاران پیمانکار داشتیم به دلیل افزایش قیمتی که در فروش مواد اولیه پلی اتیلن اتفاق افتاده و قیمت تمام شده محصول را افزایش داده است ، راهکاری که ارائه کرده بودند استفاده ازمحصولات یو پی وی سی به عنوان محصول جایگزین بود.

 

 این تعدیل هزینه تقریبا حدود 25 تا 30 درصد است که می تواند گزینه مناسبی برای پیمانکاران باشد. کاری که صورت گرفت این بود که از آنها  خواستیم گزارشی از این پروژه تهیه کنند و با ارائه اسناد مالی و گزارش کارشناسی از اطلاعات فنی محصولات پی‌وی‌سی و با در نظر گرفتن توجیه اقتصادی این پروژه، به دفتر ما ارائه دهند.

 

پس می توان امیدوار بود که سهم بازار لوله و اتصالات پی‌وی‌سی در این بخش افزایش پیدا می کند. ارزیابی خود شما از این موضوع چیست؟

با توجه به دلایل و شواهدی که از بازدید میدانی اخیر داشتیم من چشم انداز روشنی را می بینم. با توجه به توضیحات کارشناسان فنی پروژه ها و نتایج کار با این لوله ها و ارائه گزارشات فنی و توجیه اقتصادی ارائه شده از طرف کارشناسان، در جلسه پرسش و پاسخی که در هفته آتی قراراست با حضور مشاوران، طراحان و پیمانکاران داشته باشیم و با توجه به اینکه این گزارش ها به طور کامل پاسخگوی همه سوالات مشاوران و پیمانکاران باشد، بخشنامه ای تنظیم و به شرکت های مشاور ارائه و توصیه شود تا در زمانی که شرایط فنی پروژه اجازه می دهد از محصولات پی‌وی‌سی بیشتر استفاده کنند.

 

پس ما شاهد افزایش سهم پی‌وی‌سی در مناقصات کشاورزی طی هفته های آینده خواهیم بود...

بله، با توجه به این مطلب که این موضوع قبلا در تئوری کار شده بود؛ ولی با توجه به بازدیدهای میدانی اخیر انجام شده و ارائه گزارشات کامل باعث تغییر باور ذهنی دست اندرکاران این پروژه ها  شده است. می توان برای این محصولات چشم انداز روشنی را متصور بود.