آقای گرجی لطفا برای آغاز، توضیحی درباره معاونت فنی دفتر طرح و سامانه‌های نوین آبیاری و مواردی که در دستور کار این معاونت قرار دارد، با تاکید بر نقش و جایگاه لوله‌ها را بیان کنید.

این دفتر در موضوع سامانه‌های نوین آبیاری، مجموعه‌ای شامل آبیاری قطره‌ای یا موضعی، آبیاری بارانی و یک سیستم آبیاری کم فشار برای مکان‌هایی که امکان توسعه سامانه‌های نوین آبیاری موضعی و بارانی در آنها وجود نداشته، را در دستور کار دارد.

برای سامانه‌های نوین آبیاری، فعالیت‌ها صرفا در داخل مزرعه صورت می‌پذیرد. تجهیرات آن هم شامل لوله و اتصالات جهت انتقال و توزیع آب به داخل مزرعه است. همچنین اگر سیستم آبیاری به روش قطره‌ای باشد بر اساس آخرین المان، قطره چکان خواهد بود و اگر سامانه آبیاری به روش بارانی باشد، آب پاش و یا ماشین آبیاری می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

لازم به ذکر است که لوله‌ها در سامانه‌های نوین آبیاری، نقش مهم و اساسی دارند که آب را از محل تامین که معمولا منابع کوچک مانند چشمه و قنات هستند، به وسیله لوله تا پای منتقل می‌شود. بنابراین در مسیر انتقال توزیع تمام لوله و مجاری بسته است و در عمل هیچ تبخیری و یا آلودگی آب وجود ندارد. به همین دلیل راندمان توزیع ما داخل مزرعه با استفاده از لوله‌ها به صورت 100 درصد است.

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، راندمان آبیاری داخل لوله‌ها و کاربرد آنها به صورت موضعی 90 تا 95 درصد است؛ مشروط بر این که سطحی یا زیر سطحی باشد و اگر راندمان سیستم‌های آبیاری داخل مزرعه چه با ماشین آبیاری یا سیستم‌های کلاسیک باشد، حدود 75 تا 85 درصد تخمین زده شده است.

اصالتا هدف از توسعه سامانه‌های نوین آبیاری ارتقای بهره‌وری به مزرعه است، از این روی ما می‌توانیم با آب کمتر، محصولات بیشتری داشته باشیم.

لطفا در خصوص کاربرد انواع لوله‌ها با ذکر پیشینه‌ای از گذشته تا کنون توضیح دهید.

اگر بخواهم تاریخچه‌ای از استفاده از لوله‌ها را بیان کنم، در گذشته بیشتر از لوله‌های فولادی استفاده می‌شد، سپس لوله‌های آزبست به میدان آمد و با آمدن لوله‌های پلیمری، به مرور از این جنس در توسعه سامانه‌های نوین آبیاری استفاده شد.

در دنیا و همچنین برخی از پروژه‌های کشور ما که قدمت 40 تا 50 ساله دارند، بیشتر ا از لوله‌های پی‌وی‌سی و فولادی استفاده شده است. در ادامه با کامل و وارد شدن تکنولوژی تولید لوله‌های پلیمری به داخل کشور، از دهه 60 و 70 به مرور لوله‌های پلیمری به سامانه‌های نوین آبیاری و شبکه‌های آبیاری داخل مزرعه ورود یافتند.

بنابراین ما می‌توانیم از طیفی از لوله‌های پلیمری استفاده کرده و هر کدام دارای مزایای خاص خود هستند که بنده فعلا به این موضوع ورود نمی‌کنم. اما لوله‌های پلیمری در عمل توانستند به صنعت آبیاری کمک فراوانی هم در بحث هزینه، حمل و نقل، نصب و کارگذاری کنند. و توسعه سامانه‌های نوین آبیاری را تسریع ببخشند.

اکنون در عمل، راه اندازی سیستم‌های آبیاری قطره‌ای بدون استفاده از لوله‌های پلیمری امکان پذیر نیست. همچنین لوله‌هایی که به آن قطره چکان متصل می‌شود و به آن لوله‌های آب ده گفته می‌شود، باید برای این موارد صرفا از لوله‌های پلیمری استفاده کرد و جایگزین دیگری برای آن وجود ندارد. البته این لوله‌ها باید دارای مشخصات فنی لازم همچون نرم و فلیکسی بل باشند تا بتواند در برابر اشعه ماوراء بنفش خورشید مقاومت کند.

آقای گرجی اکنون که وارد این موضوع شدید، لطفا بحث توجیه اقتصادی در انتخاب لوله‌های پلیمری را توضیح دهید.

یک نوع از لوله‌های پلیمری پلی اتیلین است که وابستگی شدیدی به قیمت نفتی دارد و تاثیرپذیری زیادی از نوسانات قیمت نفت دارد. همچنین لوله‌های پی‌وی‌سی یا یو پی‌وی‌سی دارای مشتقات بسیار زیادی است و اینها چون وابستگی کمتری به مواد نفتی دارند و دارای بخشی از مواد معدنی است، وابستگی کمتری به قیمت نفت دارند.

انتخاب جنس لوله برای بخش کشاورزی چگونه صورت می‌گیرد؟

در سامانه‌های نوین آبیاری، بحث طراحی و مشاوره آن را مراجع ذیصلاح انجام می‌دهند و انتخاب جنس لوله نیز وظیفه مشاور است. ما بر این باور هستیم که مشاور باید بتواند به صورت اصلح و با در نظر گرفتن پارامترهای کارشناسی‌ شده فنی و اقتصادی، بتواند بهترین لوله را برای پروژه مورد نظر با توجه به موقعیت قرارگیری پروژه انتخاب کند تا از نظر فنی و اقتصادی مشکلی نداشته و مزید بر آن برای بهره‌بردار نیز مطلوب باشد.

آیا این دفتر بررسی‌ها و مطالعاتی در این زمینه انجام داده است؟

بررسی‌هایی در سال 90 و 91 توسط این دفتر صورت گرفته است. برخی از پروژه‌ها در شرایط خاصی و به ویژه در سایزهای بالای 110 میلیمتر می‌تواند با استفاده از لوله‌های پی‌وی‌سی، حدود 25 تا 30 درصد کاهش هزینه و به عبارتی صرفه‌جویی در هزینه داشته باشند. اکنون در پروژه‌ها روی این موضوع بحث زیادی صورت می‌گیرد و ارزیابی اقتصادی انجام شده نشان دهنده این مسئله است. 

بر اساس بررسی‌ها و اقدامات کارشناسی شده توسط این دفتر، انتظار وجود دارد تا مشاوران طراحی سامانه‌های نوین آبیاری، انواع لوله‌ها را بررسی و گزینه مناسب را از نظر فنی، اقتصادی و بهره‌برداری برای پروژه انتخاب کنند. البته در شرایطی امکان دارد که استفاده از لوله‌های پلیمری برای برخی از پروژه‌ها وجود نداشته باشد.

اگر بخواهیم آسیب‌شناسی روی این موضوع داشته باشیم، با توجه به قدمت تولید لوله‌های پی‌وی‌سی در ایران که از اواخر دهه 30 شروع شد، چرا این محصول هنوز نتوانسته است در مصارف کشاورزی جایگاه خود را در کشور پیدا کند، شما به یک موضوع اشاره کردید و آن نیز عدم توجیه مشاوارن است. به نظر شما علل دیگر این موضوع چه مواردی است؟ 

بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در دفتر و این که چرا لوله‌های پی‌وی‌سی کمتر وارد پروژه‌های سامانه‌های نوین آبیاری شده است، به باور بنده یکی از دلایل آن به خود تولیدکنندگان باز می‌گردد. چون این لوله‌ها بازار خوبی در حوزه ساختمان داشته‌اند از این روی تمایل کمتری برای ورود به بخش سامانه‌های نوین آبیاری وجود داشته است.

همان طور که اطلاع دارید  پی‌وی‌سی در بحث فاضلاب خانگی و همچنین درب و پنجره کاربرد دارد، که این خود یک بازار بسیار خوب را برای این محصولات فراهم آورده بود. بنده در اینجا از کمک‌های کارشناسی انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی‌وی‌سی به این دفتر تشکر می‌کنم. در حال حاضر حدود 20 تولیدکننده لوله پی‌وی‌سی رتبه بندی شده‌اند، که این رتبه‌بندی بیانگر میزان تولید و همچنین کیفیت محصولات است و تولیدات این واحدها می‌تواند در آبیاری و آب رسانی مورد استفاده قرار گیرند.

 همچنین طی سال‌های اخیر علاوه بر فعالیت‌های انجمن، تولیدکنندگان هم محصولاتی تولید می‌کنند که علاوه بر بحث فنی، می‌تواند نیاز بخش آب و خاک را تامین کند.

یکی از اقداماتی که شما بیان کردید رتبه‌بندی شرکت‌ها توسط انجمن و با همکاری این دفتر بوده است، به نظر شما انجمن باید در گام بعدی چه مواردی را باید در دستور کار قرار دهد؟

ما اکنون فهرستی از شرکت‌های رتبه‌بندی شده در اختیار داریم که می‌تواند میزانی از لوله‌های پی‌وی‌سی را صرفا و اختصاصا برای استفاده در بخش آبیاری تهیه و تولید کند و این پتانسیل خوب در کشور وجود دارد. موضوع بعدی توجیه و آموزش مشاورانی است که پروژه‌های آبیاری را مورد بررسی قرار می‌دهند. ضروری است تا این کارشناسان با مزایای فنی لوله‌ها آشنا شوند تا امکان انتخاب مناسب از نظر فنی و اقتصادی انتخاب نوع محصول برای آنها مهیا شود.

بنابراین پیشنهاد بنده برگزاری سمینارها و کارگاه‌های منطقه‌ای با همکاری انجمن در برخی از مناطق کشور است؛ به صورتی که استان‌های همجوار نیز بتوانند امکان حضور در این کارگاه‌ها را داشته باشند.

به عبارت دیگر مقایسه‌ها باید از حالت تئوری خارج و به شکل عملی اجرا شود...

بله، باید این اقدام صورت گیرد تا بتوان از محصول مورد نظر دفاع لازم را انجام داد و موارد به صورت علمی و عملی بیان شود این که لوله‌های پی‌وی‌سی نیز می‌تواند به عنوان یکی از گزینه‌ها برای پروژه‌ها مناسب باشد. مشاوران بر حسب تجربه خود باید در انتخاب هر نوع لوله توجیه فنی، اقتصادی و بهره‌برداری را مورد توجه قرار دهند. امکان دارد در جایی بهره‌بردار آگاهی لازم را نداشته و برخوردی با لوله انجام دهد که حالت شکننده داشته باشد، این موارد نباید اتفاق بیفتد.

آقای گرجی همان گونه که اطلاع دارید، انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی‌وی‌سی با همکاری معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی تا کنون 2 دوره آموزشی در 2 استان و با مشارکت مشاوران و کارشناسان برگزار کرده است، همچنین 4 استان دیگر نیز در دستور کار قرار دارد، لطفا ارزیابی خود را از این دوره‌ها بیان کنید؟

بحث ایده استفاده از لوله‌های پی‌وی‌سی در بخش کشاورزی حدود 4 تا 5 سال قبل با همکاری انجمن تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی‌وی‌سی مطرح شد، که طی آن انجمن با مرکز تحقیقات فنی مهندسی، قراردادی را منعقد کرد با این هدف که آن مرکز بتواند گزارشی را آماده و تمام پارامترها و دستورالعمل‌های لازم برای لوله‌های پی‌وی‌سی که در بخش کشاورزی و آبرسانی ورود پیدا می‌کند را تهیه کند. همچنین با تلاش‌های صورت گرفته انجمن در چند نقطه از کشور نسبت به برگزاری دوره‌های آموزشی معرفی لوله‌های یو پی‌وی‌سی برای مشاوران و کارشناسان بخش دولتی اقدام شد. که این دوره‌ها برای مرحله شناخت و معرفی لوله‌های پی‌وی‌سی بسیار موثر بود.

حالا پیشنهاد بنده این است که این دوره‌ها به صورت تخصصی‌تر برگزار شود چون اکنون با برگزاری دوره‌های آموزشی که بیان شد، همکاران نسبت به لوله‌های پی‌وی‌سی شناخت کلی دارند؛ حالا مخاطبان باید بتوانند مقایسه فنی و اقتصادی در بخش لوله های پلیمری داشته باشند. می‌توان این دوره‌ها را در چند منطقه از کشور به ویژه مناطقی که به لحاظ وسعت امکان استفاده از این لوله‌ها وجود دارد را برگزار کرد.

چشم انداز شما از لوله‌های پی‌وی‌سی در بخش کشاورزی چیست؟

همان طور که عنوان شد وابستگی لوله‌ها هر مقدار به قیمت نفت کمتر باشد بهتر و پایدارتر است؛ اما درباره آینده لوله‌های پی‌وی‌سی در بخش کشاورزی، با توجه به شرایط نمی‌توان چشم‌اندازی را بیان کرد.