توقف پروازها میان ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپا ظرف هفته‌های اخیر به یکی از دردسرهای جدید فعالان تجاری بدل شده‌است. تجارت به‌عنوان یکی از پایه‌‌‌‌‌های اساسی تولید و اقتصاد، نیازمند حضور مستقیم و تعامل با طرف‌های خارجی است. در دنیای کنونی لغو پرواز به چندین کشور طرف تجاری، ضربات جدی را به اقتصاد تحمیل می‌کند. سازمان هواپیمایی کشوری ضمن تایید خسارات تحمیل شده به مردم و کسب‌وکارها در سایه اعمال تحریم‌های موردبحث به‌دنبال تعامل برای رفع این چالش و استفاده از راهکارهای جایگزین با هدف کاهش خسارات تحمیلی به مردم است.

اکنون بیش از دو هفته از تحریم سه شرکت هواپیمایی ایران‌‌‌‌‌ایر، ماهان‌ایر و ساها توسط اتحادیه اروپا می‌گذرد. در تاریخ چهاردهم اکتبر 2024، اتحادیه اروپا سه شرکت هواپیمایی ایران را با ادعای بی‌‌‌‌‌اساس دخالت ایران در جنگ روسیه و اوکراین، تحریم کرد. اتحادیه اروپا مدعی شد: «این تحریم‌ها هدفمند و به‌دنبال بازدارندگی از سیاست‌ها و فعالیت‌های خاص ایران هستند. اتحادیه قصد ندارد به‌طور کلی ترافیک هوایی یا ارتباطات مردمی بین اتحادیه و ایران را مختل کند.» در ادامه تشدید تنش‌های منطقه‌ای به کاهش جدی پروازهای بین‌المللی به مقصد ایران یا از مبدا ایران، منتهی شده‌است. در همین‌‌‌‌‌حال توقف فعالیت ایرلاین‌‌‌‌‌های ایرانی که پرواز مستقیم به کشورهای اروپایی داشته‌‌‌‌‌اند، عملا بسیاری از ایرانیان را در اجرای امور مهم، با چالش و سردرگمی مواجه کرده‌است.

در این میان سایر ایرلاین‌‌‌‌‌های داخلی به‌عنوان جایگزین احتمالی برای رفع این خلأ مطرح شده‌اند، اما نبود ظرفیت کافی و توسعه‌نیافتگی ناوگان حمل هوایی کشور در سایه سال‌ها تحریم، عملا اثرگذاری این محدودیت جدید را دوچندان کرده‌است. درواقع رفع این کمبود شاید روی کاغذ، ممکن به‌نظر می‌رسد اما در عمل با پیچیدگی و مشکلات بسیاری مواجه است. بدون‌تردید در چنین فضایی باید این‌‌‌‌‌طور ادعا کرد که لغو پروازهای ایران و اروپا در میان‌مدت و بلندمدت ضربات و خسارات جدی را به صنایع، تجار، کسب‌وکارها و... تحمیل خواهد کرد. فعالان تجاری یکی از مهم‌ترین گروه‌هایی هستند که طی هفته‌های گذشته از لغو یا محدودیت پروازهای ایران ضربه خورده‌‌‌‌‌اند. تجارت در تعامل با سایر کشورها شکل می‌گیرد و معنا می‌‌‌‌‌یابد. به اعتقاد فعالان تجاری، حضور مستقیم در کشورهای طرف معامله، الزامی برای تداوم تجارت است. تجارت نیز یکی از پایه‌‌‌‌‌های اصلی تامین نیاز مردم و همچنین تداوم فعالیت‌های صنعتی یا در شرایط کلان‌‌‌‌‌تر، بهبود اقتصاد کشور است. به این ترتیب باید این‌‌‌‌‌طور ادعا کرد؛ چنانچه این محدودیت برای مدت‌‌‌‌‌زمان طولانی ادامه یابد، خسارات جدی به اقتصاد ما تحمیل خواهدشد. البته در این میان راهکارهایی همچون پروازهای کانکشنی به مقصد کشورهای همسایه و استفاده از پرواز دوم به مقصد نهایی مطرح شده‌است، اما راهکارهای یادشده زمان‌‌‌‌‌بر و مستلزم صرف هزینه به‌‌‌‌‌مراتب بالاتری هستند. در همین حال فرسودگی ناوگان حمل هوایی کشور نیز مانع جبران شرایط سخت کنونی است. البته باید تاکید کرد؛ به استناد استعلام اخذ شده از سازمان هواپیمایی کشوری، این نهاد به‌دنبال رایزنی برای رفع این مشکل در کوتاه‌ترین زمان ممکن و کاهش خسارات تحمیلی به مردم و اقتصاد کشور است.

تحمیل خسارت جدی به تجار

پدرام سلطانی؛ فعال حوزه تجارت در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درخصوص چالش‌های پیش‌روی تجار به‌دنبال تحریم هوایی ایران توسط اتحادیه اروپا و لغو پروازهای مستقیم میان ما و این کشورها اظهار کرد: تجارت در ظاهر جابه‌جایی کالا است، اما در عمل و از ابتدای تاریخ با جابه‌جایی صاحبان‌کالا یا تجار همراه بوده‌است. از دوران قدیم تجار همراه ‌بار خود در مسیرهای تجاری، تردد داشته‌‌‌‌‌اند. در دوران کنونی نیز تجارت نیازمند مذاکرات مستقیم، بازاریابی، انعقاد قرارداد، خدمات پس از فروش، بازدید از نمایشگاه‌های بین‌المللی و حضور در آنها است. این ترددها به‌‌‌‌‌طور مستمر ادامه دارند، به‌همین‌دلیل شهرهایی که در رده هاب‌‌‌‌‌های تجاری و اقتصادی دنیا قرار دارند، به تناسب اهمیت و اثرگذاریشان در حوزه تجارت، تعداد پروازهای بیشتری دارند. شهری که قطب تجاری، مالی، بانکی منطقه یا دنیا می‌شود، پروازهای بیشتری را از آن خود خواهد کرد.

 در همین‌‌‌‌‌حال رونق کسب‌وکار و فعالیت‌های اقتصادی نیز در این مناطق بیشتر خواهدشد. با توجه به محدودیت‌های پیش‌آمده در مسیر پروازهای ایران به برخی مقاصد خارجی، باید اقرار کرد؛ پروازهای تجاری ما در بدترین شرایط تاریخی خود‌ قرار دارند. تجار برای تداوم فعالیت تجاری خود ناچار به استفاده از پروازهای دو مقصده و به بیان دیگر دورزدن تحریم‌های ایران هستند، اما به‌‌‌‌‌طور کلی میزان پروازهای کشور کاهش ‌یافته‌است. بسیاری از پروازهای خطوط غیر‌ایرانی به مقصد ایران یا از مبدا ایران، لغو شده‌اند. در همین حال ناوگان هوایی فرسوده کشور نیز امکان جایگزینی و جبران پروازهای لغو شده ایرلاین‌‌‌‌‌های خارجی را ناممکن می‌کند. در موقعیت کنونی برخی تجار ناچارند برای حضوردر یک قرار مهم تجاری، از مرزهای زمینی ترکیه، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و... از کشور خارج شوند و به مقصد بعدی خود سفر کنند. این اقدام هزینه‌‌‌‌‌بر، فرساینده، خطرناک و به‌شدت چالش‌برانگیز است و تداوم آن برای مدت زمان طولانی، ممکن به‌نظر نمی‌رسد.

بستر دشوار معامله با دنیا

حسین سلاح‌‌‌‌‌ورزی فعال تجاری در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: در دنیای کنونی، تعاملات تجاری براساس چندین ابزار و بر مبنای نیازهای ضروری شکل می‌گیرد. مبادلات مالی یا مبادله پول میان طرف‌های تجاری از بسترهای شکل‌گیری تجارت است. بهره‌مندی از ارتباطات اینترنتی و ‌مجازی در پلتفرم‌های مختلف، از مهم‌ترین پیش‌‌‌‌‌نیازها و بسترهای برقراری رابطه با دنیا است. در همین‌‌‌‌‌حال باید تاکید کرد؛ برقراری هر رابطه تجاری پایدار مستلزم رفت‌وآمد، ملاقات و مذاکره است، به این‌معنا که طرف‌های تجاری با حضور در کشورهای دیگر و در تعامل مستقیم با طرف‌های دیگر معامله، تعامل خود را شکل می‌دهند. در شرایطی که دسترسی به پروازهای خارجی و بین‌المللی کافی وجود نداشته‌باشد، این نوع ارتباطات با اختلال مواجه خواهدشد. این چالش تاثیر مستقیم منفی بر مبادلات تجاری ما خواهد گذاشت.

یکی از دغدغه‌‌‌‌‌های اصلی حال‌حاضر تجار ما علاوه‌بر مسائل مالی و بانکی که از گذشته عملکرد آنها را تحت‌تاثیر قرارداده، نبود پرواز به کشورهای طرف قرارداد آنها است. در موارد متعددی قرارهای ملاقاتی در ایران یا سایر کشورها گذاشته شده اما دیگر امکان حضور طرفین در این قرارهای تجاری وجود ندارد. بدون‌تردید این موضوع تاثیر منفی بر اعتبار تجار ما در تعامل با طرف‌های خارجی دارد و عملکرد آنها را متاثر خواهد کرد.

رابطه سازنده در سایه ارتباط مستقیم

محمد لاهوتی؛ رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اظهار کرد: روابط کشورها براساس گفت‌وگو ممکن می‌شود و حضور مستقیم در سایر کشورها، نقشی بسزا در برقراری تعامل سازنده با طرف‌های خارجی دارد.

سفر به خارج از کشور در همه دنیا ضرورتی در مسیر فعالیت کسب‌وکارها، اجرای فعالیت‌های تجاری، حضور در نمایشگاه‌ها، بازاریابی و... است. بهره‌مندی از این تعامل نیازمند برقراری پروازهای متعدد و به‌‌‌‌‌روز به مقاصد کشورهای مختلف است.

البته امید می‌رود لغو پروازهای موردبحث در کوتاه‌مدت تاثیر جدی بر شرایط تجاری ما نداشته‌باشد. هرچندکه اگر این مشکل و کمبود در میان‌مدت ادامه یابد، لطمات جدی را به حوزه تجاری و به‌دنبال آن بر اقتصاد ما تحمیل خواهدکرد.

این محدودیت‌ها علاوه‌بر حوزه تجاری، بر صنعت توریسم، بر عملکرد صنایع مختلف و همچنین سفرهای ضروری شهروندان، تاثیر خواهد گذاشت.

بنابراین با توجه به تحریم هوایی ایران توسط اتحادیه اروپا و همچنین محدودیت پرواز ایرلاین‌‌‌‌‌های خارجی در سفر به ایران به دلیل شرایط سیاسی، انتظار می‌رود هواپیمایی کشوری با توافق با ایرلاین کشورهای مختلف، این کمبود را مرتفع کند، یعنی با بهره‌مندی از پروازهای کانکشنی این چالش و محدودیت را مرتفع کند. امارات، ترکیه، جمهوری‌آذربایجان، ارمنستان، قطر و سایر کشورهای پیرامونی ایران می‌توانند به‌عنوان جایگزین و حرکت به مسیر مقصد نهایی، مناسب باشند. البته در شرایط سیاسی و امنیتی ایران، این پروازهای کانکشنی نیز با تاخیر و تعویق مواجه بوده‌اند. با توجه به تحریم‌هایی که روی ایرلاین‌‌‌‌‌های ایرانی وضع شده شاهد آن هستیم‌ بهای بلیت هواپیمای خارجی نیز افزایش داشته و از سازمان هواپیمای کشوری انتظار می‌رود تمهیداتی را برای رفع این مشکلات بیندیشد. انتظار می‌رود هر ایرانی که قصد سفر به خارج از کشور را دارد و همچنین فعالان اقتصادی از حمایت دولت برای جبران خسارت تحمیل شده به آنها، بهره‌مند شوند.

تعامل برای رفع چالش

جعفر یازرلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» و درپاسخ به چالش‌ها و مشکلات پیش‌آمده در مسیر فعالیت تجار به‌دنبال تحریم ایرلاین‌‌‌‌‌های مهم ایرانی و لغو پروازهای مستقیم به مقصد کشورهای اروپایی اظهار کرد: چهاردهم اکتبر امسال ‌برابر بیست‌‌‌‌‌وسوم مهر ماه، اتحادیه اروپا، سه شرکت هواپیمایی ایران‌‌‌‌‌ایر، ماهان ایر و ساها را تحریم کرد، درنتیجه این ایرلاین‌‌‌‌‌های داخلی برای جلوگیری از سردرگمی مسافران اقدام به لغو پروازهای مستقیم خود به مقاصد کشورهای اروپایی کردند. بدون‌تردید پرواز ضرورتی در دنیای کنونی است که تداوم زندگی افراد را ممکن می‌کند. توقف پروازها به اروپا، ضربات جدی را به مردم، مسافران، صنعت توریسم، صنعت هوایی کشور، اقتصاد و سایر کسب‌وکارها تحمیل خواهد کرد. توقف پروازها به اروپا برای مدت زمان طولانی، ممکن نخواهد بود. بر همین اساس نیز سازمان هواپیمایی کشور رایزنی‌‌‌‌‌هایی را با کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای رفع این چالش ترتیب داده‌است. در همین زمان ایرلاین‌‌‌‌‌هایی که فعالیتشان در کشورهای اروپایی نیز متوقف‌شده نیز به‌دنبال آن هستند تا به استناد به قراردادهای قبلی خود، این مشکل را مرتفع کنند. درنتیجه انتظار می‌رود در آینده نزدیک برخی شرکت‌های هواپیمایی به پرواز بازگردند.

در همین‌‌‌‌‌حال برای رفع این چالش در کوتاه‌ترین زمان ممکن به‌دنبال آن هستیم که با پرواز کانکشنی به مقصد کشورهای اروپایی، نیاز مردم را مرتفع کرد. البته این پروازهای جایگزین دشواری‌‌‌‌‌هایی نیز به‌دنبال دارد که به آن واقف هستیم؛ ازجمله آنکه هزینه سفر مسافران افزایش خواهد یافت، بنابراین به‌دنبال رایزنی برای رفع این مشکلات هستیم.

البته در روزهای گذشته سفر به مقصد کشورهای همسایه نیز محدود شده‌است. بااین‌‌‌‌‌وجود در شرایطی که نیاز و تقاضا برای سفر به کشورهای همسایه، افزایش یابد، عرضه این دست سفرها هم بیشتر خواهدشد.