حمید توحیدی مدیر بخش زهکشی و مدیر پروژه‌های زهکشی شرکت مشاور یکم است. وی دارای مدرک کارشناسی از دانشگاه تبریز و کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و تحقیقات در رشته آبیاری و زهکشی است. از جمله فعالیت‌های شرکت مشاور یکم  می‌توان به شبکه‌های آبیاری زهکشی اشاره کرد. همچنین در کنار آن فعالیت‌هایی در حوزه‌های سد سازی، کشاورزی، محیط زیست، منابع آب، مهندسی رودخانه و... دارد.

 

گفت‌وگو با این کارشناس بیشتر به موضوع زهکشی و محصولات استفاده شده در این زمینه می‌پردازد که آن را در ادامه مطالعه می‌کنید.

 

لطفا برای شروع گفت‌وگو به صورت خلاصه فعالیت و پروژه‌های شرکت مشاور یکم را در حوزه زهکشی توضیح دهید.

این شرکت تا کنون در بخش  شبکه‌های زیرزمینی زهکشی در نقاط مختلف ایران کارهای زیادی انجام داده است؛ از جنوبی‌ترین نقاط ایران مانند بوشهر، بندرعباس دشت دالکی در بزارجان، اطراف اهواز مانند طرح های نیشکر اهواز و یا در شمالی‌ترین نقطه ایران مانند استان اردبیل و شبکه‌های دشت مغان طرح‌هایی را به انجام رسانده است. طرح دشت مغان بر اساس نیاز آنجا به زهکشی و با توجه به شرایط خاک، سربالا بودن زمین و شوری منابع آن نیاز به زهکشی داشت، که توسط شرکت مشاور یکم انجام شد.

 

با توجه به فعالیت و سابقه 4 دهه این شرکت، در کل یک طرح زهکشی جهت مطالعه و اجرا، چه فرایندی را طی می‌کند؛ یعنی سیر واگذاری این طرح‌ها به چه صورت است؟

این طرح‌ها از سوی کارفرماهایی مانند سازمان‌های آب منطقه‌ای همان شهرستان یا استان و یا سازمان جهاد کشاورزی که اراضی مورد نظر آنها نیاز به زهکشی اولیه دارند؛ به دلایلی همچون بازدهی نامناسب محصول، مشکل بالا بودن سطح و شوری آب، پروژه‌های مزبور به مناقصه گذاشته می‌شوند. سپس  در فاز اول مشاوران مختلف به اظهار نظر می پر‌دازند و با توجه به وسعت اراضی مشخص شده، این نظرها به صورت مشورت اولیه در مناقصه شرکت کرده و در نهایت به این نتیجه ختم می‌شود که آیا اصلا پروژه در فاز اول نیاز به زهکشی دارد و یا چه اندازه این نیاز وجود دارد. پس از این مرحله، پروژه وارد فاز دوم یعنی همان مرحله طراحی شبکه زهکشی می‌شود.

 

بعد از مراحل فوق کار طراحی آغاز و پس از آن تصمیم به اجرای پروژه گرفته خواهد شد. در این مرحله وسعت پروژه مشخص شده و کارفرما با نظارت دستگاه مربوطه، به تعیین پیمانکار می‌پردازند.

 

با توجه به این که بیشتر هدف پرداختن به محصولات مورد استفاده در پروژه‌های زهکشی است، بیشتر بر اساس چه ویژگی‌هایی تصمیم گرفته می‌شود که برای اجرا از محصولات پی وی سی، جی آر پی و یا پلی اتیلن استفاده شود؟

برای زهکشی تا پیش از این محصولات، از لوله‌های سفالی استفاده می‌شد. این لوله ها به صورت نر و مادگی در داخل خاک قرار می‌گرفت که البته اجرای آن دشوار بود و مشکلاتی از نظر گرفتگی و شکستن خود لوله‌ها را به دنبال داشت. به مرور لوله های پلاستیکی وارد بازار شد...

 

لوله های پلیمری از چه مقطع زمانی وارد پروژه‌های زهکشی شد؟

این مسئله به حدود 30 سال پیش باز می‌گردد؛ لوله های پلیمری در آن مقطع وارد بازار شد و کارشناسان این حرفه به محصولات جدید روی آوردند؛ این نیز به دلایلی همچون سادگی در کارگزاری، مقاومت بیشتر و اجرای ساده‌تر آن بود. در این لوله‌ها بحث شیب نیز مطرح بود که این شیب هم بسیار مهم است در لوله‌های زهکشی بحث فیلتر و استفاده از آن یکی از مشکلاتی بود که باید مانع ورود مواد ریز دانه به داخل لوله‌ها شود.

 

از طر ف دیگر تسهیل جریان آب در داخل لوله، عمر مفید لوله‌ها نسبت به سفال، انعطاف پذیری بیشتر آنها و بحث اجرا به لحاظ زمانی که با استفاده از یک ترنچر این زمان بسیار کمتر می شد، همه این قابلیت‌ها در لوله‌های پی وی سی وجود داشت.

 

اکنون پروژه فرودگاه شیراز را در دست اقدام داریم؛ چون باندهای پروازی فرودگاه مقاومت بیشتری نیاز دارد ما لوله های یو پی وی سی را پیشنهاد دادیم و تیم فنی فرودگاه آن را پذیرفتند...

 

آیا تنها دلیل انتخاب شما مقاومت بالای لوله های یو پی وی سی بود؟

علاوه بر بحث مقاومت، موضوع اجرای راحت‌تر آن نیز اهمیت دارد؛ اما بیشتر تاکید روی مقاومت آن بود.

 

آیا سایر لوله های پلیمری چنین مقاومتی نداشتند؟

لوله یو پی وی سی نسبت به سایر لوله‌ها و همچنین خود پی وی سی، مقاوم‌تر است؛ به همین دلیل ما لوله یو پی وی سی را برای این کار انتخاب کردیم؛ اما در اراضی کشاورزی که چندان به مقاومت خیلی بالا نیاز ندارد و بار زیادی روی وارد نمی‌شود؛ صرفا بحث انعطاف پذیری و شرایط اجرای آن برای ما اهمیت دارد.

 

لطفا جزئیات پروژه فرودگاه شیراز را بیشتر توضیح دهید.

فرودگاه شیراز دارای دو بخش لن ساین و ایر سایت است؛ در بخش ایر سایت که شامل قسمت هوایی فرودگاه شیراز است حدود 700 هکتار را در بر می‌گیرد که خود دارای دو باند پروازی است و هر کدام از آنها نیز 4500 متر است. ما در دو طرف باند، زهکشی‌های زیرزمینی آن را در عمق حدود 2تا 2 و نیم متر طراحی کردیم.

 

 این لوله‌های زهکشی باید از عمق نفوذی که از بالا دست که از اطراف به باند می‌آید جمع آوری کرده و اجازه ندهند به سطح زیر باند نزدیک شود و در یک عمق دو متر تثبیت شود؛ چنانچه آب پایین‌تر رود مشکلی وجود ندارد و نباید بالاتر بیاید. برای اطراف آن هم شن و ماسه در نظر گرفته‌ایم. شیب مناسبی نیز برای آن طراحی شده و به خارج از فرودگاه هدایت می‌شود.

 

آیا این پروژه وارد مرحله اجرا شده است؟

این پروژه در مرحله مناقصه است فاز یک و دو آن تصویب و تایید شده و اکنون در مرحله تعیین پیمانکار قرار دارد. فاز سوم آن نیز خود مشاور یکم نظارت آن را بر عهده دارد.

 

همان گونه که می‌دانید ایران دارای اقلیم‌های متنوعی است و بسته به شرایط، پروژه‌ها در اشکال مختلفی تعریف می‌شود، در اقلیم ایران کجاها بیشتر نیاز به زهکشی وجود دارد؟

در نواحی خشک و نیمه خشک که بحث شوری وجود دارد و در آنها آب زیر زمینی شور وجود دارد، به آبیاری میانی و تکمیلی نیاز داریم. اگر چنانچه آب شور در عمق خاک ما باشد حتما باید توسط زهکشی‌ها تخلیه شود، در این نواحی ما به شبکه زهکشی زیرزمینی نیاز داریم. در حقیقت زهکشی در این نواحی به دو منظور انجام می‌شود هم به منظور پایین انداختن آب زیزمینی و هم به منظور کنترل شوری و جلوگیری از شور شدن دوباره خاک؛ چون اگر ما زهکشی نداشته باشیم شوری به سطح خاک می‌آید و محصولات کشاورزی را دچار مشکل می‌کند.

 

شرکت مشاور یکم تا کنون 250 هزار هکتار را در مبحث شبکه‌های آبیاری و زهکشی مطالعه و نظارت کرده است؛ از این میزان به تناسب چند درصد از لوله‌های مختلف استفاده شده است؟

بیشتر پروژه های ما با استفاده از لوله های پی وی سی انجام شده است. طراحی نیشکر اهواز در حدود 24 هزار هکتار، طرح امیر کبیر و طرح میرزا کوچک خان؛ در واقع در آنجا چند مشاور دیگر نیز حضور داشتند که آنها نیز از همین لوله‌های پی وی سی برای زهکشی و با قطرهای 125 و 160 استفاده کردند. فواصل زهکشی در آنجا تقریبا 50 تا 60 متر به طور متوسط است. اراضی آنجا تخت است؛ که انتهای آنها به یک ایستگاه پمپاژ و طرف دیگر آن در اراضی قرار دارد.

 

همچنین در دشت دالکی در استان بوشهر نیز همین گونه است؛ در نخلستان‌های آنجا نیز از همین لوله‌ها استفاده شد با این تفاوت که در نخلستان بر خلاف سایر پروژه‌ها امکان استفاده از ترنچر وجود ندارد؛ با روش ترنچر فیلترریزی و کارگذاری زهکشی و غیره به صورت همزمان انجام می‌شود؛ اما در طرح‌های دالکی به دلیل وجود نخلستان از بیل مکانیکی استفاده شد و حدود 10 هزار هکتار زهکشی زیرزمینی در این نخلستان‌ها اجرا شد.

 

 آیا همه این طرح ها با موفقیت اجرا شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت؟

بله خود شرکت مشاور یکم هم کار نظارت را انجام داد. طرح دالکی حدود 12 سال پیش انجام شد. در طرح دالکی به دلیل ناگزیر بودن از قطع برخی از نخل‌ها برای اجرای پروژه، مخالفت‌های اولیه از سوی اهالی صورت گرفت؛ اما سازمان جهاد کشاورزی هزینه نخل‌ها را به آنها پرداخت کرد و در نهایت رضایت بهره‌بردار را نیز در پی داشت.

 

با توجه به 4 دهه فعالیت در این حوزه شما به خوبی با مزایا و معایب لوله‌های مختلف برای اجرای پروژه‌ها از جمله پی وی سی آشنایی دارید؛ اگر بخواهید بین لوله‌های پلیمری در بخش زهکشی مقایسه‌ای داشته باشید، چگونه است؟

پی وی سی لوله‌های با کیفیت و مناسبی برای این بخش محسوب می‌شود. از لحاظ اجرا مشکل خاصی ندارد و ما به همین دلیل بیشتر به این محصول گرایش داریم. در کل بنده مزایای لوله های پی وی سی را بیشتر می‌دانم چون از آن استفاده کرده و جوابگو بوده است. مقاومت و عمر مفید آنها تست شده است و  همچنین قیمت مناسب آن شاخصه خوب دیگر این محصول در مقایسه با سایر لوله‌ها برای مبحث زهکشی است.

 

اگر بخواهید پیشنهادهایی را به تولیدکنندگان لوله و اتصالات پی وی سی جهت تولید محصولی بهتر هم در بحث کیفیت و هم تسهیل در نصب و اجرا ارائه دهید، شامل چه مواردی است؟

اگر در بخش فیلتر روی آن کار شود؛ به طور مثال خود تولیدکنندگان مزارع آزمایشی داشته باشند و در آن از فیلترهای مصنوعی استفاده کنند؛ در حال حاضر در ایران بیشتر استفاده از فیلترهای طبیعی همچون شن و ماسه رایج است؛ اما اگر ما ر وی فیلترهای مصنوعی هم کار انجام دهیم از نظر اجرا هم راحت‌تر است. لازمه استفاده از فیلترهای مصنوعی هم این است که در چند نوع خاک آزمایش شود و سپس به کارفرما پیشنهاد شود؛ با این روش کارفرما هم به سمت فیلترهای مصنوعی سوق داده شود.

 

یعنی به عبارتی تولیدکنندگان باید طرح های پایلوتی داشته باشند و پس از انجام آزمایش‌های لازم و آزمون و خطا، محصول مناسب را به بازار معرفی کنند.

 

بله کاملا درست است؛ برای خود لوله هم باید این اتفاق بیافتد. البته شاید این مسئله وجود داشته باشد، مثلا از نظر زمان اجرا و مواردی از این دست؛ باید یک همفکری بین مشاور و تولیدکنندگان صورت گیرد تا در نهایت کارفرما به استفاده از این محصولات مجاب شوند.

 

شما پس از مراحل مطالعه و انتخاب پیمانکار جهت اجرا، آیا برای انتخاب مصحول با یک برند خاص، وندور لیستی د ارید یا این که به مراجع خاصی رجوع می‌کنید؟

بله لیست تولیدکنندگانی که توانایی تولید لوله با اقطار مختلف را دارند وجود دارد و به غیر از آن مواردی مانند فواصل حمل نیز اهمیت دارد؛ به طور مثال برای پروژه‌های نزدیک به هر شهر، کارخانه مجاور آنجا توصیه می‌شود؛ البته توانایی تولید آن کارخانه نیز مهم است که بتواند نیاز پروژه را از نظر قطرهای مختلف تامین کند. البته در این بخش رعایت استانداردها نیز برای ما اهمیت دارد.

 

یکی از نقد های موجود پیمانکاران این است که گاهی تامین کننده محصول، کیفیت یکسانی در پارت های متعدد خود ندارد، مثلا پارت دوم دارای کیفیت پارت اول نیست؛ در بحث نظارت چگونه با این عدم ثبات کیفیت روبرو می‌شوید؟

در بحث بازرسی و نظارت بر لوله‌ها به صورت رندوم بخشی از  محصول انتخاب و به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا مبادا از استانداردها عدول کرده باشند. همچنین در بحث نگاه‌داری و دپوی آن در کارگاه نظارت انجام می‌شود؛ به طور مثال نباید لوله‌ها در معرض تابش آفتاب در طولانی مدت قرار گیرند.

 

آیا در حال حاضر پروژه‌ای جدید در دست مطالعه دارید؟

خیر؛ البته در بخش زهکشی با استفاده از لوله های پی وی سی، طرح شادگان را داریم که اکنون در مرحله طراحی فاز دوم آن قرار دارد. این پروژه در حدود 10 هزار هکتار است که به زهکشی نیاز دارد، اما در این مرحله 4 هزار هکتار به صورت پایلوت طراحی شده است.

 

لطفا هر موضوعی که طرح آن را ضروری می‌دانید بیان کنید.

تولیدکنندگان کل کشور باید استفاده از فیلتر را در دستور کار قرار دهند و امکان بازدید مشاوران را فراهم سازند. البته این اتفاق به صورت نادر رخ داده است؛ اما این موضوع باید در هر استان انجام شود.