بورس کالا به عنوان بازاری برای تخصیص مواد اولیه مورد نیاز شرکت های تولیدی نقش موثری در اقتصاد ایفا می کند، اما ضعف رصد عرضه مواد اولیه بورس کالا و همچنین محصولات تولیدی شرکت ها باعث شده برخی شرکت ها سهمیه مواد اولیه خود را به بازار سیاه تزریق کنند و همچنین تعدادی شرکت کاغذی در سامانه بهین باب تشکیل شود و از این طریق مشمول سهمیه مواد اولیه شوند.

دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی با اشاره به اینکه در حال حاضر مسئولان مدعی هستند که هدف بورس شفاف سازی و جلوگیری از انحصار است، گفت: طبق دستورالعمل شرکت ها از طریق سامانه بهین یاب می توانند میزان تولید خود را ثبت و براساس آن سهمیه مواد اولیه از بورس کالا دریافت کنند اما تولیدکننده ایرانی نمی تواند ۳۰ تا ۵۰ درصد از مواد اولیه مورد نیاز خود را از بورس تامین کند.
فاضلی نیا با بیان اینکه میزان عرضه مواد اولیه در بورس کمتر از تقاضا است، تصریح کرد: پایشی که در سامانه بهین یاب باید توسط وزارت صمت اتفاق بیفتد انجام نمی شود و برخی شرکت های کاغذی در سامانه بهین یاب سهیمه دریافت می کنند و همچنین برخی شرکت ها ظرفیت عملیاتی پایین تر از ظرفیت اسمی دارند که در سامانه بهین یاب ثبت کرده اند و همین مساله باعث شده تا مابه التفات را به بازار آزاد عرضه می کنند.
او افزود: وزارت صنعت باید ضریب پایین تبدیل مواد اولیه به کالا را بررسی کند و همچنین مشخص کند که آیا میزان کالای تولیدی با کالای فروش رفته در سامانه تجارت همخوانی دارد؟ در صورتی که میزان تقاضا برای مواد اولیه بیشتر از تولید یا فروش باشد نشانه چالش هایی در ثبت درخواست بهین یاب و ... است.
چالش تامین مواد اولیه از بورس کالا
دبیر انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی با اشاره به اینکه در صورتی که تامین مواد اولیه شرکت ها از طریق بورس کالا کمتر از نیازش باشد مجبور به خرید از بازار آزاد خواهد بود، گفت: این مساله منجر به خسارت برای تولیدکننده ها می شود زیرا آنها نمی توانند تولید را به شد کاهش دهند چراکه هزینه سربار تولید بالا می رود و بعد مجبور به تعدیل نیرو و ... می شوند. از طرف دیگر نیروی آموزش دیده را نمی توان تعدیل کرد و این خسارتی برای شرکت خواهد بود.

فاضلی نیا با اشاره به اینکه ورق سرد در فولاد مبارکه با نرخ پایه ۲۸ هزار تومان عرضه می شود اما برخی با ۴۳ هزار تومان ثبت سفارش می کنند، اظهار کرد: در حالی که با نرخ ۳۴۹۰۰ تومانی که در بورس کشف قیمت می شود برای تولیدکنندگان صرفه اقتصادی ندارد، اما چطور می شود که عده ای با قیمت ۴۳ هزار تومان ثبت سفارش می کنند؟ اینها همان افرادی هستند که به اسم تولید می خرند و ۶۰ هزار تومان در بازار آزاد عرضه می کنند.
او افزود: در حال حاضر دو تولیدکننده شیت گرید در کشور وجود دارد، گفت: براساس برنامه ریزی کاغذی وزارت صنعت تولید دو شرکت برای تامین نیاز داخلی کشور کافی است و باید محصولات خود را در بورس عرضه کنند، اما از آنجایی که این شرکت ها امکان تولید و صادرات محصولات دیگری دارند بخشی از خط تولید را برای محصول صادراتی تغییر می دهند و همین مساله منجر می شود تولید و عرضه شیت گرید در بورس کالا کمتر از نیاز واقعی تولیدکننده ها باشد.
فاضلی نیا با اشاره به اینکه شرکت فولادساز مبارکه در سال ۹۷ درآمدش ۴ هزار میلیارد تومان بوده و سال ۱۴۰۱ به ۱۰۸ هزار میلیارد تومان شده که رشدی ۹۰۰ درصدی داشته است، اظهار کرد: چطور ممکن است یک شرکت در طول چند سال ۹۰۰ درصد سودسازی آن افزایش یابد و بعد شرکت های پایین دستی زیان ببینند.؟
او افزود: این مساله درباره پتروشیمی ها هم حاکم است. در شرایط کنونی پتروشیمی ها خوراک با نرخ ۲۸۵۰۰ تومان دریافت می کنند و درآمد صادراتی خود را در تالار دوم و با قیمت گذاری عرضه و تقاضا تعیین می شود در واقع این شرکت ها مواد اولیه را با نرخ دستوری دریافت می کنند اما ارز خود را با نرخ آزاد می فروشند در حالی که در صنعت لوازم خانگی مواد اولیه را با نرخ آزاد و محصول تمام شده را با نرخ دستوری باید بفروشند.

ضرورت رصد مکانیسم عرضه مواد اولیه در بورس کالا
یکی از مهمترین چالش های تولید در سال های اخیر تامین مواد اولیه ارزان قیمت بوده، زیرا تخصیص مواد اولیه در بورس کالا گاهی کفاف نیاز آنها را نمی دهد و دست به دامن بازار سیاه می شوند و قیمت ها بالا رفته و همین مسأله باعث عرضه مواد اولیه برخی شرکت های تولیدکننده شده است که خودش چالش های دیگری همچون کاهش تولید به همراه داشته است.

همچنین یک کارشناس بازار سرمایه در گفتگو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه در سال های اخیر بازار سیاه در کنار بورس کالا ایجاد شده بود، گفت: با توجه به محدودیت عرضه مواد اولیه در بورس کالا برخی تولیدکنندگان مواد اولیه مورد نیاز خود را از بازار آزاد دریافت می کردند، به همین دلیل برخی شرکت ها دارای سهمیه بخشی از مواد اولیه خود را به بازار آزاد تزریق می کردند و این مسئله منجر شده بود معاملات در بازار سیاه داغ شود.
علیرضا سادات با بیان اینکه عرضه مواد اولیه در بازار سیاه توسط تولیدکنندگان سهمیه دار منجر به کاهش تولید آنها و افزایش قیمت محصولات نهایی می شد، افزود: از طرف دیگر شرکت هایی که مواد اولیه مورد نیاز خود را از بازار آزاد تامین می کردند به دلیل اینکه قیمت تمام شده تولید بالا می رفت محصولات خود را گرانتر به بازار عرضه می کردند و تبعات این رفتار بر قدرت خرید مردم هم تاثیر می گذاشت.
او با تاکید بر اینکه مکانیسم عرضه مواد اولیه در بورس کالا با میزان تولید و فروش محصولات همخوانی داشته باشد، اظهار کرد: برخی شرکت ها ممکن است صادرات داشته باشند به همین دلیل تامین مواد اولیه برای آنها اولویت دارد و اگر سهمیه مواد اولیه کفاف آنها را ندهد اقدام به خرید مواد اولیه از بازار آزاد می کنند به همین دلیل سیاست ها در تخصیص مواد اولیه باید به گونه ای باشد که شرکت های تولیدکننده نیاز به تامین مواد اولیه از طریق بازار سیاه نداشته باشند.