شاخص پلیمرهای «دنیای اقتصاد» در طول هفته گذشته با ۷۵/ ۰ درصد رشد روبه‌رو شد که نشان می‌دهد تاثیرگذاری افت قیمت‌های پایه با فرض افزایش تقاضا و رشد جذابیت خرید در بازار سرشکن شده است. این سیگنال را باید بسیار مهم ارزیابی کرد؛ آن هم در شرایطی که حجم عرضه‌ پلیمرها در بورس کالا کاهش یافته ولی حجم داد و ستد محصولات شیمیایی و پلیمرها، هر دو افزایشی شده است. این سیگنال احتمال بهبود بازار را مطرح می‌کند ولی در کل نزدیکی به روزهای پایانی سال خود مهم‌ترین‌ دلیل برای تقویت تولید در صنایع تکمیلی است که شاید از هم‌اکنون جرقه‌های بهبود در بازار را زده باشد. در همین خصوص و همچنین برای بررسی کف عرضه‌ها در بورس کالا و بررسی شرایط خریداران در چارچوب سامانه بهین‌یاب با مرضیه طهماسبی سرپرست دفتر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به گفت‌وگو نشستیم.

طهماسبی در ابتدای گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» ضمن اشاره به گفت‌وگوی پیشین و تاکید مجدد بر لزوم اصلاح ساز‌و‌کار بهین‌یاب عنوان کرد: به رغم پیگیری‌ها و پیشنهادهای مختلف شاهد اصلاح سامانه بهین‌یاب نیستیم؛ گویا اراده‌ جدی برای این اصلاح وجود ندارد. این وضعیت موجب شده تا تلاش برای مدیریت بازار از مسیر سامانه ثامن پیگیری شود و همکاری جدی با سایر ارگان‌ها مدتی است که در دستور کار دفتر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی قرار گرفته است تا بتوانیم اطلاعات را شفاف‌سازی کنیم. هم‌اکنون در سامانه ثامن اطلاعات صادرات کلیه پتروشیمی‌ها ثبت می‌شود و این پتانسیل پیش‌بینی شده که در صورت عدم ثبت اطلاعات یک درصد از کل ارزش فروش به‌عنوان جریمه اخذ شود. هم‌اکنون شرکت ملی صنایع پتروشیمی و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز همکاری کاملی با یکدیگر دارند. البته اگر سامانه بهین‌یاب اصلاح می‌شد شرکت‌های پتروشیمی خودشان قطعا برای مدیریت بازار پیش‌قدم می‌شدند، نه اینکه در زمان اوج تقاضا شرکت‌های دارای کد بهین‌یاب از بورس کالا خریداری و صادر کنند و مواد اولیه به دست مصرف‌کننده واقعی نرسد. اگر بهین‌یاب اصلاح می‌شد شرایط نه در گذشته و نه در وضعیت فعلی این‌گونه نبود. وی در ادامه درباره سامانه ثامن عنوان کرد: پتروشیمی‌ها به این سامانه متصل هستند و اطلاعات تولید و داد و ستد خود را به‌روزرسانی می‌کنند؛ البته اگر این سامانه به صنایع تکمیلی گسترش پیدا کند به خوبی آمار تولید و تجارت شفاف خواهد شد. امیدواریم در مسیر مدیریت این بازار شاهد کنترل سیستمی باشیم و سامانه‌ها اوضاع را کنترل کنند نه امضاهای طلایی؛ اگرچه در بازار رقابتی کامل شاید به این سامانه‌ها نیازی نباشد ولی وضعیت در حال حاضر این‌گونه نیست.

به گفته وی تحریم‌ها، نوسانات ارزی، مشکلات بازار فروش، وضعیت تامین کاتالیست و قطعات در کنار داده‌های کلی در اقتصاد گویا چرخ اقتصاد و صنعت پتروشیمی‌ را اندکی کند کرده است. البته با فرض اعمال داده‌هایی همچون پرداخت مالیات، بیمه، برق مصرفی و این قبیل موارد به سادگی می‌توان بهین‌یاب را اصلاح کرد و انتظاری که از آن داشت را برآورده ساخت.

  مدیریت بازار ضرورت کنونی صنایع پایین‌دستی

در ادامه این گفت‌وگو به بحث واردات مواد اولیه برای مدیریت بازار پرداختیم. در این خصوص مرضیه طهماسبی عنوان کرد: بحث واردات مواد اولیه ریسک‌های خاص خود را دارد و بخش خصوصی ریسک‌های واردات مواد اولیه را نمی‌پذیرد؛ یعنی تجربه مدیریت بازار با واردات مواد اولیه چندان هم موفق نبوده است. باز هم باید به این بحث اشاره کرد که بازار ما به قدری از داده‌های متناقض و محدودکننده و محدودیت عرضه‌کنندگان اصلی رنج می‌برد که نیاز به کنترل را می‌توان حس کرد. اگر به شرایط رقابتی واقعی برسیم شاید نیازی به این کنترل‌ها نباشد؛ مثلا در مورد بسیاری از پلی‌اتیلن‌ها شرایط نسبتا متعادلی حکمفرماست.

کف عرضه‌ها و رعایت آن نکته دیگری است که در وضعیت فعلی مهم ارزیابی می‌شود. سرپرست دفتر صنایع پایین‌دستی پتروشیمی درخصوص شیوه تعیین آن عنوان کرد: کف عرضه‌ها هم‌اکنون به‌صورت ۳ ماه یک‌بار یا فصلی تعیین می‌شود. با توجه به عدم دسترسی به نیاز واقعی صنایع پایین‌دستی به‌رغم پیگیری‌های مکرر از تشکل‌ها و انجمن‌های تخصصی و وزارت صمت، کف عرضه و نیاز صنایع پایین‌دستی با داده‌هایی همچون مصرف در دوره مشابه سال قبل، شرایط خاص و ویژگی‌های فنی تولید و محدودیت‌های اجرایی در صنایع بزرگ بالادستی، زمان اوج تقاضای فصلی و مواردی از این قبیل در کنار بررسی وضعیت بازار، بر‌آورد می‌شود.

برای گروه‌های کالایی مختلف همچون پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن‌ها، PVC و سایر گروه‌ها کارگروه تخصصی در تعیین کف عرضه و رعایت آن هماهنگی‌های لازم را انجام می‌دهد و با همکاری تنگاتنگ این کارگروه‌های تخصصی، همچنین بورس کالا و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولید‌کنندگان و دفتر توسعه نظارت بر رعایت کف عرضه انجام می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اغلب شرکت‌های پتروشیمی اصلی کف عرضه‌ها را رعایت کرده‌اند و مخصوصا برای دو ماه اخیر می‌توان گفت درصد رعایت کف عرضه‌ها نزدیک به ۹۵ درصد بوده است. در کنار این موارد باید پذیرفت که پتروشیمی‌ها برای تامین نیازهای خود به صادرات نیاز دارند و برای تامین ارز مورد نیاز یا باید درصدی از تولیدات خود را با اولویت قرار دادن تامین نیاز بازار داخل صادر کنند که در صورت عدم تامین نیاز داخل، از صادرات آنها جلوگیری می‌شود. حتی با آینده‌نگری در مورد تامین مواد اولیه‌ای که دارای کمبود و عدم امکان تامین نیاز بازار داخل هستیم با توجه به نیاز فعلی و آینده، پیگیر واردات هستیم.

وی در پایان این گفت‌وگو در مورد وضعیت بازار و دورنمای تولید در صنایع تکمیلی عنوان کرد: بازار پتروشیمی به‌صورت کلی و پس از تکانه‌های پیشین؛ هم‌اکنون به یک ثبات نسبی دست یافته است و بعید می‌دانم تغییر بزرگی در بازار در روزهای آینده (کوتاه‌مدت تا میان‌مدت) رخ دهد. این در حالی است که جو نظارتی در بازار هم وجود دارد و این وضعیت ادامه خواهد یافت. این در حالی است که در آستانه سال جدید اوضاع بازار به‌صورت کلی بهتر خواهد شد و به احتمال قوی تا یکی دو هفته آینده شاهد بهبود حجم تقاضا، تقویت حجم معاملات و تقویت تولید در صنایع تکمیلی خواهیم بود.

  رشد شاخص قیمت پلیمرهای «دنیای‌اقتصاد»

کاهش عرضه‌ها در بورس کالا در کنار رشد تقاضا موجب شد تا جذابیت رقابت در بورس کالا تقویت شود و همین داده به معنی رشد نرخ بیش از کاهش قیمت‌های پایه بود. به‌صورت دقیق‌تر شاهد هستیم که شاخص قیمت پلیمرهای دنیای اقتصاد در هفته گذشته به‌رغم افت قیمت‌های پایه، با ۷۵/ ۰ درصد رشد همراه شد یعنی شاخص قیمتی پلیمرها افزایشی شده است. همین داده اگرچه در محاسبات قابل درک است ولی بازار سریع تر واکنش نشان داده و با رشد قیمت‌ها این داده کلی را بروز داده است. البته داده‌های بازار باید با دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد که در آینده به آن خواهیم پرداخت.

  رشد حجم داد‌و‌ستد پلیمرها در بورس کالا

هفته گذشته با کاهش قیمت‌های پایه شاهد افزایش جذابیت خرید بودیم اگرچه حجم عرضه پلیمرها نزدیک به ۴ درصد کاهش یافت. این در حالی بود که حجم تقاضا به نسبت هفته قبل بیش از ۱۹ درصد افزایش داشت که خود نشانگر افزایش جذابیت خرید بود. کاهش قیمت‌های پایه در کنار جرقه‌هایی از رشد قیمت‌ها در بازار داخلی و تکانه‌هایی شکننده از رشد قیمت دلار در بازار آزاد مخصوصا در اواسط هفته قبل دلایل این رشد تقاضا به شمار می‌رود اگرچه در نهایت شاهد بودیم حجم معاملات کمتر از ۱۲ درصد رشد داشت و به بیش از ۴۵ هزار تن رسید. این رقم معاملاتی را باید مهم ارزیابی کرد اگرچه انتظار از حجم معاملات بیشتر بود و عدم رشد بیشتر حجم داد و ستد را باید در کاهش عرضه‌ها جست‌وجو کرد. در هر حال برای هفته گذشته اغلب گروه‌های کالایی با رشد حجم معاملات همراه شدند که سیگنالی مهم به بازار در مسیر تزریق بیشتر کالا از بورس به بازار ارزیابی می‌شود.

همان‌گونه که از نمودار حجم معاملات در بورس کالا قابل استناد است؛ هنوز هم جریان غالب در بازار در مسیر حجم داد و ستد پلیمرها نزولی ارزیابی می‌شود و جریان کلی در بازار به سمت افزایش حجم معاملات به‌صورت مستمر حرکت نکرده است. این سیگنال به معنی حضور بازار در یک فاز رکود عمومی تعبیر می‌شود و اگر این داده را بپذیریم، باید افزایش حجم معاملات را مقطعی ارزیابی کرد و متوسط حجم معاملات هفتگی را بین ۴۰ تا ۵۰ هزار تن برآورد کرد. این داده به هیچ عنوان سیگنال مطلوبی نیست آن هم در شرایطی که با رشد قیمت دلار در بازار آزاد جذابیت چندانی برای واردات محصولات نهایی باقی نمانده و صنایع داخلی می‌توانند از این شرایط به نفع خود بهره ببرند ولی تاکنون عقب‌نشینی تقاضا اجازه چندانی برای این ایفای نقش به صنایع تکمیلی نداده است.

  بازار آزاد و پیچیدگی‌هایش

بازار آزاد در هفته گذشته تغییر فاز داد و پس از ثبات نرخ در ابتدای هفته و سپس جرقه‌های رشد نرخ، اواخر هفته را افزایشی به ثبت رساند. این داده را باید مهم ارزیابی کرد ولی این تغییر فاز مقطعی به معنی بهبود بازار و فاصله گرفتن از رکود نیست. شرایط کلی نشان می‌دهد که هنوز هم رکود در صنایع تکمیلی وجود دارد و برای گذار از این دوران دشوار، باید اندکی صبر کرد ولی بازار تاکنون هم صبر بسیاری از خود نشان داده و حرکت به سمت بهبود چندان هم دور از ذهن نیست. به‌صورت دقیق‌تر سخت‌ترین روزها در بازار آزاد پلیمرها یا پشت سر گذاشته شده یا هم‌اکنون در گیر و دار آن هستیم و در کوتاه‌مدت خودنمایی خواهد کرد. این در حالی است که بازار به‌صورت زیرپوستی به سمت بهبود نسبی حرکت کرده و کاهش موجودی انبارها در بازار داخلی خود یکی از این موارد است.  به‌صورت دقیق‌تر شاهد هستیم که بازار با برتری تقاضا بر عرضه‌ها روبه رو شده و رشد قیمت‌ها را رقم زده است ولی نمی‌توان گفت این رشد نرخ مقطعی و تصنعی است یا اولین جرقه‌ها از بهبود کلی در بازار است. در روزهای اخیر جو نظارتی در بازار آزاد پلیمرها تقویت شده و گسترده‌تر از قبل به نظر می‌رسد و هیچ بعید نیست که این شرایط باز هم ادامه پیدا کند. این مطلب به این معنی است که مسیر عرضه‌های سنتی در بازار آزاد نه تنها تغییر کرده بلکه کانال‌های بسیاری متوقف شده است و در این وضعیت پیچیده هم هزینه‌های واسطه‌گری برای معامله‌گران دیگر با عدد و رقم قابل محاسبه نیست و داده‌‌های دیگری را باید برای واسطه‌گری لحاظ کرد که در جو نظارتی فعلی فعالان بازار خود به خوبی واقعیت‌ها را رصد و لمس می‌کنند.

در این شرایط کاهش عرضه در بازار داخلی اصلا عجیب نیست بنابراین رشد قیمت‌ها حتی در شرایط فعلی که هنوز هم تقاضا ضعیف است توجیه‌پذیر خواهد بود. در این شرایط بهتر است همه فعالان بازار و حتی مصرف‌کنندگان صنفی هم به سمت تهیه مدارک مورد نیاز برای خرید در بازار آزاد حرکت کنند و بپذیرند که باید مواد اولیه مورد نیاز خود را تنها و تنها از بورس کالا به کمک شبکه‌های کارگزاری تامین کنند. این مسیر برای بسیاری از فعالان بازار به شدت دشوار است و برای برخی از خریداران صنفی حتی نشدنی است. شاید بورس کالا هم باید عرضه‌کنندگان را ترغیب به عرضه‌های خرد کند تا شرایط فروش و حجم معاملات بهبود یابد. چند جرقه معاملات خرد و یا داد و ستد در چارچوب اوراق سپرده کالایی در گذشته زده شده است ولی هم‌اکنون به این شیوه معاملاتی نیاز داریم. اگر به هر دلیل شاهد تغذیه بازار از مواد اولیه نباشیم، رشد قیمت‌ها اصلا عجیب نیست آن‌هم در شرایطی که جو نظارتی موجود نه‌تنها پایان نمی‌پذیرد بلکه ممکن است گسترده‌تر و عمیق‌تر شود. این مطلب را بهتر است جدی بگیریم زیرا حداقل خروجی آن تاثیرگذاری بر نوسان قیمت‌هاست.

  اهرم دلار و نوسانات بازار

در هر حال در داده‌های تاثیرگذار بر بازار جایگاه جو نظارتی تقویت شده است و این سیگنال غیرمنتظره را باید مهم‌تر از قبل ارزیابی کنیم. البته هم‌اکنون در هفته ابتدایی دی‌ماه قرار داریم و به آرامی فضا برای تقویت حجم تولید و تقاضای پایان سال مساعد‌تر از قبل خواهد شد و می‌توان به بهبود نسبی در بازار خوش‌بین بود. البته تکانه‌های رشد قیمت دلار را هم باید در نظر گرفت که در جرقه‌های افزایش نرخ بی‌تاثیر نبود، اگرچه همین مطلب هم نیاز به موشکافی بیشتری دارد. به‌صورت دقیق‌تر می‌توان گفت که رشد قیمت دلار تاثیر بزرگی بر واقعیت‌های بازار پلیمرها ندارد اگرچه احتمال رشد قیمت ارز در سامانه نیما و تقویت صادرات صنایع تکمیلی را برجسته‌تر می‌سازد. این در حالی است که بازار به رشد قیمت دلار به‌شدت توجه کرد یعنی به‌صورت کلی بازار داخلی آمادگی جذب داده‌های قیمتی افزایشی را داشت و به این سیگنال به‌عنوان یک تکانه مثبت صعودی نگاه کرد. همین مطلب یعنی توجه بازار به این سیگنال به این معنی است که احتمال تغییر فاز قیمتی در بازار داخلی وجود دارد و برخی از معامله‌گران رشد نرخ را چندان هم بعید نمی‌بینند که این ذهنیت در عملکرد آنها تاثیرگذار بوده است.

البته ذات رونق و رشد قیمت‌ها در روزهای آینده با هم تفاوت خواهد داشت. کاهش جدی بهای نفت خام در بازارهای جهانی خودنمایی کرده ولی به هیچ‌عنوان این داده کاهشی مهم در بازار پلیمرهای جهانی سرشکن نشده است. به‌عنوان یک نمونه مشخص در قیمت‌های پایه هفته‌های اخیر مهم‌ترین بازیگر بازار نرخ ارز بود و قیمت‌های جهانی در این معادلات نقش‌آفرینی بزرگی نداشتند. با توجه به این شرایط اگر در بازارهای جهانی همین روند کلی ادامه یابد و عقب‌نشینی قیمت‌ها تداوم پیدا کند شاهد خواهیم بود که بازار از این مسیر هم مورد حمایت قرار بگیرد و با کاهش قیمت‌ها و البته کاهش جذابیت صادرات مواد اولیه سیگنال حمایتی جدیدی از بازار داخلی و تولید در صنایع تکمیلی را شاهد باشیم.

در هر حال در برابر یک پرسش بزرگ قرار داریم که آیا بازار وارد فاز رونق شده یا نه. شاید هنوز نتوان به این سوال پاسخ داد زیرا به اطلاعات بیشتری نیاز داریم اگرچه هم حجم معاملات پلیمرها، هم حجم معاملات محصولات شیمیایی و هم قیمت‌ها در بازار آزاد افزایشی شده است ولی وضعیت نظارتی هم سرعت‌گیر جدیدی است که ایفای نقش خواهد کرد، اگرچه باز‌هم همه‌چیز به حجم تقاضای موثر محصولات در صنایع تکمیلی باز‌می‌گردد. به دلیل همین نگرانی از حجم تقاضای نهایی است که نمی‌توان گفت بازار افزایشی شده یا خیر.

در روزهای آینده باز‌هم به این مباحث خواهیم پرداخت و همین داده‌ها را با دقت بالاتری مورد بررسی قرار می‌دهیم، آن‌هم در شرایطی که پاسخ به سوال رونق یا رکود پیش‌رو منافع بسیار مهمی را برای بسیاری از فعالان بازار در‌بر‌خواهد داشت.

منبع: دنیای اقتصاد