در این بین تمرکز کشورهای خاورمیانه بر صنایع بسته‌بندی به‌طور خاص نشان می‌دهد منطقه منا تا سال ۲۰۲۴ سهم خود را از کل جهان در این صنایع ارتقا خواهد بخشید. به گزارش «دنیای اقتصاد» به نقل از Digital Journal، تقاضا برای بسته‌بندی صنعتی در منطقه خاورمیانه و آفریقا رو به افزایش است. به علاوه، تجارت جهانی محصولات صنعتی در این منطقه طی دهه گذشته، سه برابر شده است.

از طرفی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، تمرکز دولت‌ها به سمت فعالیت‌های صنعتی غیرنفتی گرایش پیدا کرده و وابستگی بلند‌مدت به کسب‌وکارهای وابسته به نفت خام به تدریج کمرنگ می‌شود. در حال حاضر، در مقایسه با مناطق دیگر، کالاها و خدمات غیرنفتی نقش بسیار اندکی در اقتصاد منطقه خاورمیانه دارند. با این حال، انتظار می‌رود صادرات غیرنفتی نقشی حیاتی در توسعه بیشتر مدل رشد جامع برای تضمین آینده این منطقه داشته باشد. پیش‌بینی می‌شود در میان‌مدت، صنایعی مثل الکترونیک، خودرو، پلاستیک و کشاورزی در منطقه خاورمیانه با رشدی سالم مواجه شود. این موضوع به نوبه خود، باعث رشد بازار بسته‌بندی صنعتی در این منطقه خواهد شد.

موسسه تحقیقاتی FMI در آخرین گزارش خود عنوان کرده که ارزش بازار بسته‌بندی صنعتی در سال ۲۰۱۶ در خاورمیانه و شمال آفریقا ۳ میلیارد و ۳۷۲ میلیون دلار بوده و انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۲۴ به ۵ میلیارد و ۵۳ میلیون دلار برسد. کشورهای حوزه خلیج فارس و شمال آفریقا، بازارهای کلیدی بسته‌بندی صنعتی هستند و بیش از ۶۰ درصد این بازار را تشکیل می‌دهند. در حال حاضر محصولات بیوشیمیایی و صنایع بسته‌بندی مواد غذایی در دنیا طرفداران زیادی پیدا کرده است. تا سال ۲۰۱۶ محصولات بسته‌بندی صنعتی پلاستیکی بیش از ۵۰ درصد از سهم درآمدی بازار را در منطقه خاورمیانه به خود اختصاص داده است که دلیل آن نیز دسترسی به مواد اولیه نفت و گاز، دوام محصولات نهایی و بهره‌وری هزینه‌ها در منطقه خاورمیانه است.

بر اساس نوع محصول تا سال ۲۰۱۶ بسته‌بندی‌های IBC بیش از ۳۰ درصد سهم بازار را تشکیل می‌داد. این نوع بسته‌بندی ظروف صنعتی که قابلیت بازیابی دارند در دو دسته انعطاف‌پذیر و سخت قابل تقسیم‌بندی هستند. این ظروف معمولا برای حمل و نگهداری مواد مایع و گرانول از بخش مواد غذایی، مواد شیمیایی، حلال‌ها و داروها به کار گرفته می‌شوند. بر این اساس انتظار می‌رود این گروه از صنایع بسته‌بندی حدود یک میلیارد و ۱۰۵ میلیون دلار از ارزش بازار را به خود اختصاص داده باشند که البته مهم‌ترین‌ صنایع تقاضا‌کننده برای بسته‌بندی‌های صنعتی نیز متعلق به همین گروه‌ها هستند (صنایع شیمیایی و دارویی).

در این بین اما شرکت‌های معتبری نیز در منطقه منا هستند که صنایع بسته‌بندی خاورمیانه را پیش می‌برند از جمله این شرکت‌ها می‌توان به International Paper، Time Technoplast Ltd.، Mauser Group B.V، Grief، Inc.، Balmer Lawrie & Co. Ltd.، Clouds Drums LLC و شرکت صنایع پلاستیک خلیج اشاره کرد که جزو پیشروهای این بازار در منطقه منا هستند؛ با این حال متاسفانه نامی از شرکت‌های ایرانی نیست. در این رابطه بررسی وضعیت بسته‌بندی صنعتی در ایران خالی از اهمیت نیست. به گزارش «دنیای اقتصاد» بخش بسته‌بندی صنعتی در ایران متاسفانه از اهتمام جدی مسوولان در بخش‌هایی مثل تخصیص بودجه یا حمایت‌های تولیدی و صادراتی برخوردار نبوده است و این موضوع باعث شده کشش زیادی را در بخش خصوصی برای حضور در این حوزه شاهد نباشیم. متاسفانه آنچه در این شرایط دیده می‌شود آن است که ارزش صنعت بسته‌بندی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه چنگی به دل نمی‌زند و به‌طور دقیق‌تر در صنعت بسته‌بندی جهانی هم جایگاه خاصی نداریم. این در حالی است که این صنعت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین‌ پیش‌نیازهای سایر صنایع عمل می‌کند و این موضوع به معنای سهم قابل توجه تقاضای داخلی برای این صنعت است که نادیده انگاشته شده است.

چالش‌های زیست‌محیطی و استانداردهای جدید
در این بین موضوع دیگر چالش‌های زیست‌محیطی مربوط به صنایع پلاستیکی است که باعث شده نگرانی‌هایی در رابطه با نوع بسته‌بندی ایجاد شود. کشورهای منطقه در حال عبور از تولیدات سنتی پلاستیکی‌ غیرقابل بازگشت به سمت تولیدات بازگشت‌پذیر هستند تا به این طریق بتوانند ضایعات زیست محیطی را کاهش دهند؛ این در حالی است که در کشور ما برنامه‌ریزی دقیقی برای هدایت صنایع بسته‌بندی به این سمت دیده نمی‌شود. بررسی‌ها در حال حاضر نشان می‌دهد ارزش بازار بسته‌بندی انعطاف‌پذیر در دنیا در سال گذشته بیش از ۱۳۱ میلیارد دلار بوده که با تقاضای قابل توجهی روبه‌رو بوده است. دلیل این افزایش قابل توجه تقاضا نیز همین است که تمرکز مصرف در حال حاضر بر روش‌های کم‌هزینه‌تر برای محیط زیست بوده بنابراین تولیدکنندگان با در نظر گرفتن این موضوع به سمت تولید پلاستیک‌های خاص و بازگشت‌پذیر رفته‌اند. در صنعت غذا و نوشیدنی، بسته‌بندی پلاستیکی انعطاف‌پذیر، نقش کلیدی در ایجاد امنیت برای محتوای بسته‌ها دارد. این نوع بسته‌بندی می‌تواند محافظت از غذاهای یخ‌زده را نیز در دوره دراز‌مدت تضمین کند به‌طوری که این نوع بسته‌بندی برای محصولات غذایی و نوشیدنی‌های مختلف مانند قهوه، چای، قنادی و شکلات، غذای سرد، محصولات پخته شده و تنقلات، غذاهای خشک و مخلوط، نوشیدنی و آب و سس‌ها و ادویه‌ها استفاده می‌شود. در این بین گزارش‌ها نشان می‌دهند میزان فعالیت‌های تحقیق و توسعه برای گسترش سهم این بازار نیز رو به افزایش است و بازیکنان کلیدی در این صنعت به‌پا خاسته‌اند. این به معنای انقلاب در صنعت بسته‌بندی در دنیا و منطقه خاورمیانه است که ایران فعلا از آن عقب افتاده است. در کنار این موضوع سازمان‌های نظارتی مانند آژانس حفاظت از محیط‌زیست (EPA) نیز اکنون مقررات مختلفی را برای نظارت بر صنایع مختلف اعمال کرده‌اند.

این دستگاه نظارتی دستورالعمل‌های مربوط به محیط‌زیست مثل استانداردهای مواد شیمیایی آلی، پلاستیک و الیاف مصنوعی (OCPSF) را که مربوط به محصولات پلاستیکی بررسی و اعلام و گاهی محدودیت‌هایی را برای استفاده از محصولات مختلف ایجاد می‌کند. بر این اساس باید گفت به‌زودی تحولات بزرگ‌تری را حتی بالاجبار در حوزه صنایع پلاستیکی به‌خصوص صنایع بسته‌بندی محصولات مشاهده خواهیم کرد. کارشناسان در این رابطه معتقدند باید نظارت‌ها بر این حوزه افزایش یابد زیرا بسیاری از حوزه‌ها اکنون وجود دارند که به‌شدت به صنایع شیمیایی وابسته هستند مانند محصولات آرایشی و بهداشتی که از مصرف بالایی برخوردار هستند. به عقیده آنها این حجم از تقاضا و تولید این محصولات باید با نگاه ویژه‌ای در نوع بسته‌بندی همراه باشد تا علاوه بر آنکه سلامت محصول را تضمین ‌کند، سلامت محیط زیست را نیز به همراه داشته باشد.

رقابت‌های جدید در خاورمیانه
به این ترتیب رقابت‌های جدیدی را در جهان و در کشورهای خاورمیانه که از مزیت‌های رقابتی زیادی برخوردارند مشاهده خواهیم کرد که نیازمند تحرکات جدی تولیدکنندگان ایرانی برای کسب سهم قابل‌توجه بازار این محصولات است. در این رابطه کارشناسان حوزه صنایع بسته‌بندی معتقدند باید این آگاهی ایجاد شود که این صنایع جایگزین جدی آینده صنعت بسته‌بندی سنتی هستند و در این راستا باید بنگاه‌های تولیدکننده با ایجاد ارتباط با تولیدکننده‌های جهانی در مسیر تحولات بین‌المللی این صنعت گام بردارند. در این بین ارتباط و همکاری با انجمن‌های جهانی بسته‌بندی از دیگر موضوعاتی است که باید فعالان این صنعت در داخل کشور به آن اهتمام ویژه داشته باشند. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که ارتقای سطح تکنولوژی بسته‌بندی در دستور کار فعالان این حوزه قرار بگیرد؛ به‌خصوص فناوری‌های مبتنی بر تولیدات سازگار با محیط زیست که دنیا در حال حرکت به آن سمت است. در این رابطه توجه به ماشین‌آلات و تجهیزات بسته‌بندی که کارآیی بالایی دارند، مصرف انرژی آنها کمتر است و دارای دقت بالایی هستند، ضروری است. گزارش‌ها نشان می‌دهند در حال‌حاضر آسیا و اقیانوسیه پتانسیل‌های زیادی برای رشد این بخش از صنایع شیمیایی دارند اما خاورمیانه به دلیل دسترسی به خوراک کافی و مواد اولیه رقابتی از اهمیت بیشتری برخوردار است. زیرا حضور تعداد زیادی شرکت‌های کوچک و متوسط در این مناطق منجر به ایجاد یک بازار رقابتی شده است. بازیکنان عمده از تنوع محصول به‌عنوان یک استراتژی کلیدی برای جذب تقاضای محصولات خود استفاده می‌کنند. علاوه بر این، استراتژی‌هایی از جمله مقیاس‌های اقتصادی تولید، قیمت‌گذاری، کیفیت محصولات پیشرفته و گسترش پرتفوی محصولات همگی از مواردی هستند که به بازیکنان بزرگ بازار کمک می‌کنند تا به‌عنوان برنده‌های منطقه‌ای کوچک و متوسط در نقاط مختلف جهان عمل کنند.

تحول در صنایع پلاستیک
در این بین اما بخش دیگری از تحول در صنایع بسته‌بندی را در استفاده از پلاستیک‌های با کارآیی بالا مشاهده می‌کنیم. این نوع از پلاستیک‌ها دسته‌ای از این محصولات هستند که خواص برتری در مقایسه با پلاستیک‌های استاندارد سنتی یا اصطلاحا مهندسی دارند و از این‌رو نیازهای بالاتری را برآورده می‌کنند. توسعه پلاستیک‌های با کارآیی بالا در اوایل دهه ۱۹۶۰ آغاز و با توسعه صنایع هوا فضا و فناوری هسته‌ای با جهش روبه‌رو‌ شد. در حال حاضر، بسیاری از تولید‌کنندگان پلاستیک‌های با کارآیی بالا، یک فرایند به نام پلی‌اکسیژن را استفاده می‌کنند. انواع مختلف پلاستیک‌های با کارآیی بالا در بازار وجود دارند که به دلیل افزایش چشمگیر تقاضا در سال‌های اخیر به دنبال خواص فنی پیشرفته مانند ویژگی‌های مکانیکی و حرارتی بهتر رفته‌اند. به عبارتی شاهد ارتقای کیفی و کمی با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته‌تری در این حوزه هستیم. تقاضای پلاستیکی با کارآیی بالا به‌شدت تحت‌تأثیر عوامل اقتصادی جهانی مانند مصرف ناخالص داخلی و رشد تقاضای مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. پلاستیک‌های با کارآیی بالا اغلب در صنایع خودرو‌سازی و الکترونیک استفاده می‌شود که به‌شدت تحت تاثیر تغییرات در فعالیت‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌های تولیدکننده در سراسر جهان قرار دارند. اگرچه اکثر بازارهای کلیدی، به‌ویژه در کشورهای توسعه یافته قرار دارد که اغلب جایگزین مواد سنتی با پلاستیک‌های با کارآیی پایین هستند اما نرخ رشد پلاستیک‌های با کارآیی بالا در این مناطق نسبت به کشورهای در حال توسعه پایین‌تر است. یک بررسی نشان می‌دهد رشد این صنایع در کشورهای در حال توسعه به دلیل افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی و افزایش هزینه‌های مصرف‌کننده و سرمایه‌گذاری‌های جدید در ماشین‌آلات و تجهیزات نوین افزایش یافته است.

در این بین هرچند بخشی از جایگزینی صنایع پلاستیک با پوشش‌های فلزی، شیشه‌ای و کامپوزیت را شاهد هستیم اما واقعیت آن است که پلاستیک‌های با کارآیی بالا همچنان به دنبال یافتن بازار و ایجاد مکانیزم‌های نو در صنایع گوناگون از جمله صنایع بسته‌بندی هستند. باید گفت هنوز بازار کشورهایی از جمله ایالات‌متحده، آلمان، اسپانیا، چین، هند و... توانایی بالایی برای جذب محصولات پلاستیکی قابل استفاده در صنایع بسته‌بندی را دارد به شرطی که تولیدات مبتنی بر استانداردهای روز دنیا باشد. انواع مختلف پلاستیک‌ها با کارآیی بالا همچون فلوئور پلیمرها (FPS)، پلی‌آمیدها با کارآیی بالا (HPPA)، پلی فنیلن سولفید (PPS)، پلیمرهای سولفون، پلیمرهای کریستال مایع و پلی‌آمیدها هستند که در صنایعی مانند حمل‌و‌نقل، پزشکی، برق و الکترونیک، صنعتی و... به‌کار گرفته می‌شوند.

 کارنامه تجاری بسته‌بندی انعطاف‌پذیر در جهان
داده های ثانویه که از اداره سرشماری ایالات متحده، وزارت کار ایالات متحده، وزارت بازرگانی ایالات متحده، تحلیلگران صنعت و گزارش های بانکی سرمایه گذاری تهیه شده نشان می‌دهد صادرات بسته‌بندی انعطاف‌پذیر طی ١۰ سال گذشته سهم نسبتا پایداری از تولید داخلی (به دلار اندازه‌گیری شده) داشته است. صادرات بسته‌بندی انعطاف‌پذیر ایالات متحده در سال ٢۰١۶ با ارزش ۶۸/ ۱ میلیارد دلار اندکی کمتر از سال ٢۰١۵ با ارزشی معادل ۷۲/ ۱ میلیارد دلار بوده است. کانادا و مکزیک، همچنان دو خریدار بزرگ بسته بندی انعطاف پذیر ایالات متحده هستند و پس از آنها بریتانیا قرار دارد.

با این حال، کسری تجاری تجارت بسته‌بندی انعطاف پذیر ایالات متحده - تفاوت بین صادرات و واردات - در سال ٢۰١۶ با ۳/ ۲ درصد افزایش به سطح ۶۱/ ۲ میلیارد دلار رسید. این کسری در سال ٢۰١۵ معادل ۵۵/ ۲ میلیارد دلار بود. در این رابطه مقایسه چالش های اصلی پیش روی صنعت بسته بندی انعطاف پذیر برای تولیدکنندگان و تامین‌کنندگان، نشان می دهد که ادغام شرکت‌ها در این صنعت ادامه خواهد یافت، رشد پایدار صنعت بر اساس بهبود در اقتصاد ایالات متحده/ جهانی را شاهد خواهیم بود و ادامه تبدیل بسته بندی های سخت به انعطاف پذیر اساسا ناگزیر خواهد بود. در این بین نگاهی به یکی از مهم‌ترین مواد اولیه تولید بطری‌های بسته‌بندی آب و نوشیدنی‌های دیگر یعنی پلی‌اتیلن ترفتالات نمونه مهمی برای مقایسه است. این محصول از ضریب بالایی برای تولید بطری برخوردار است با این حال کمیته‌های جهانی در تلاشند تا ۵ درصد از کاربردهای این نوع بسته‌بندی را به استفاده از مواد برگشت پذیر و بازیافتی اختصاص دهند یا از مکانیزم‌هایی که بتواند میزان نگهداری محصول بسته‌بندی شده را افزایش دهد یا از اتلاف محصول در بلندمدت جلوگیری به عمل آورد استفاده کنند. اکنون در دنیا نرخ بازیافت محصولات پلاستیکی به‌عنوان یک اصل مورد توجه قرار گرفته است.

منبع: دنیای اقتصاد