ارزیابی روند تجارت ایران و ترکیه نشان می‌دهد، مناسبات تجاری این دو کشور از سال ۲۰۱۰ به سه دوره «انعقاد موافقت‌نامه تجارت ترجیهی ایران و ترکیه» در سال ۲۰۱۵، «شروع همه‌گیری کویید-۱۹» در میانه سال ۲۰۲۰ و «شروع جنگ روسیه و اوکراین» در میانه سال ۲۰۲۱ تقسیم شده است، دوره‌های که تاثیر بسیاری در روند تجارت دو کشور داشته و موجب شده تا ایران و ترکیه نتوانند به هدف‌گذاری صادراتی خود برسند.

ارزیابی‌ها نشان می‌دهد پس از آنکه کل تجارت ایران با ترکیه در سال ۲۰۱۲ به حدود ۲۲ میلیارد دلار رسید، دو کشور تصمیم گرفتند تا هدف گذاری سالانه تجارت را تا حدود ۳۰ میلیارد دلار افزایش دهند. این درحالی است که روند تجارت دو کشور از آن زمان تاکنون نه تنها افزایش نیافته؛ بلکه به طور کلی روند کاهشی را در پیش گرفته و در سال ۲۰۲۰ به پایین‌ترین میزان خود طی دهه اخیر رسیده است.

براساس گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران دلایل گوناگونی منجر به کاهش تجارت ایران با ترکیه شده که از جمله آنها می توان به «ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین بوجود آمدن تغییراتی در نیازهای بازار ترکیه» اشاره کرد که از سمت مقامات ایرانی توجهی به این موضوع نشد و در واقع تولید صادراتی مناسب با بازار ترکیه شکل نگیرد.

یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران به ترکیه طی سال های اخیر را می توان به جایگزین شدن روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور نسبت داد که جنگ روسیه و اوکراین این عامل را تشدید کرده است، چرا که در حال حاضر روسیه گاز خود را به قیمتی پایین تر به ترکیه عرضه می کند و امتیازات ویژه ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است.

از سوی دیگر عدم موفقیت موافقت نامه «تجارت ترجیحی ایران و ترکیه» را می توان به عنوان یکی دیگر از مشکلات تجارت ایران با این کشور دانست.

از دیگر عوامل اثرگذار در مناسبات تجاری ایران و ترکیه می‌توان به بحران‌های جهانی طی سال‌های گذشته اشاره کرد، «بحران‌های مانند همه گیری کووید-۱۹» که در کاهش مبادلات تجاری با ترکیه بی تاثیر نبوده و اثرات آن در حجم مبادلات ایران با ترکیه در سال ۲۰۲۰ به وضوح قابل رویت است.
به طور کلی مطابق با آمار گمرک ترکیه کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۵,۴ میلیارد دلار بوده که حدود ۳ میلیارد دلار آن متعلق به صادرات بوده و ۲.۴ میلیارد دلار آن را نیز واردات تشکیل می دهد. طی ۱۲ سال منتهی به سال ۲۰۲۲ تراز تجاری بین دو کشور، به جز دو سال ۲۰۱۶ و  ۲۰۲۰ به نفع ایران بوده است.

بررسی روند تجارت کالایی ایران و ترکیه طی سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ نشان‌ می‌دهد، حجم کل تجارت ایران به ترکیه در این بازه زمانی در سال ۲۰۱۲ رقم خورده و ارزش تجارت این دو کشور در این سال به بیش از ۲۰ میلیارد دلار رسید. روندی که پس از آن تغییر شکل داد و با بررسی روند تجارت ایران و ترکیه می‌توان گفت از سال ۲۰۱۲ به بعد شاهد افت مناسبات تجاری میان دو کشور بوده‌ایم.

با توجه داده‌های اعلام شده از سوی گمرک ترکیه کمترین تجارت کالایی ایران با ترکیه در سال ۲۰۲۰ رقم خورد و پس از این سال شاهد بازگشت رشد در مباسبات تجاری دو کشور بودیم.
اما روند صادرات ایران به ترکیه در این مدت چگونه بوده است؟ دادهای منتشر شده از سوی گمرک ترکیه نشان‌ می‌دهد که بیشترین صادرات ایران به ترکیه در سال ۲۰۱۱ با رقمی در حدود ۱۲ میلیارد دلار رقم خورد. اما در سال ۲۰۲۰ و با شروع همه‌گیری کوید-۱۹ روند صادرات ایران به ترکیه به کف رسید و پس از آن از سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ شاهد مثبت شدن مجدد صادرات ایران به این کشور بوده‌ایم.