به نظر می‌رسد تولیدکنندگان و کنشگران اقتصادی همچنان نسبت به بهبود شرایط و رونق تولید امیدوارند. از سویی به روایت فعالان اقتصادی، هفت چالش اساسی در مسیر فعالیت‌های صنعتی در ماه اول سال جاری وجود داشته که تکرار برخی از آنها نشانه تداوم مشکل طی ادوار مختلف است. مهم‌ترین این مشکلات عبارتند از: تاخیر در تامین و تخصیص ارز مورد نیاز برای تهیه مواد اولیه، تغییر لحظه‌ای قوانین و مقررات و بوروکراسی‌های پیچیده و زمانبر و افزایش قیمت مواد اولیه داخلی و خارجی.

شامخ کل اقتصاد در فروردین‌‌‌ماه امسال به کمترین میزان سه‌ماه گذشته از بهمن‌ماه 1401 رسیده است. شاخص صنعت نیز کمترین میزان را طی 36ماه اخیر از فروردین 1399 به ثبت رسانده که حاکی از رکود بخش صنعت است. گزارش شامخ بیانگر این است که در فروردین‌‌‌ماه امسال به دلیل نابسامانی قیمتی و مشکلات بازار ارز، تولیدکنندگان در شروع فعالیت بعد از تعطیلات و بازگشایی کارخانه‌‌‌ها تعلل داشتند و بخش صنعت تعطیلات طولانی‌‌‌تری در مقایسه با سال‌های قبل داشته و همین موضوع روند افت شامخ را در بخش صنعت شدیدتر کرده است.

 اولین گزارش شامخ در سال 1402 همچنین نشان می‌دهد که اگرچه فعالیت بنگاه‌‌‌ها در فروردین‌‌‌ماه کاهشی بوده و به کاهش شامخ اقتصاد و شامخ صنعت با شدت بیشتر منجر شده است، بنگاه‌‌‌ها بیشترین امید را به گشایش‌‌‌های اقتصادی در ماه آینده دارند. البته بی‌‌‌ثباتی و تغییر قوانین و مقررات، مشکلات تامین ارز و مواد اولیه، افزایش قیمت مواد اولیه داخلی و خارجی، عرضه مواد اولیه در بورس‌کالا با قیمت بالا، کمبود نیروی کار مناسب و متخصص، قیمت‎‌‌‌گذاری دستوری و مشکلات بازگشت ارز همچنان سد راه رونق اقتصادی و فعالیت بنگاه‌‌‌ها هستند. جدیدترین نظرسنجی از مدیران خرید حاکی از این است که تعطیلات نوروزی به کاهش شامخ اقتصاد دامن زده و آن را به پایین‌‌‌ترین رقم در دوره سه‌ماهه رسانده؛ اما همزمان، شاخص انتظارات فعالان اقتصادی برای فعالیت در ماه آینده، بالاترین رقم در دوره 43ماهه را ثبت کرده است. براساس گزارش شامخ فروردین 1402 مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق ایران، شاخص میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکار در فروردین‌‌‌ماه (60/ 34) مطابق روال هر سال کاهش داشته و به کمترین میزان 12ماهه خود از اردیبهشت سال گذشته رسیده و چهارمین مقدار کم خود را طی سری 43دوره به ثبت رسانده است. از نکات قابل‌توجه در شامخ کلی اقتصاد این است که شاخص قیمت فروش کالاها و خدمات (44/ 71) به‌‌‌شدت افزایش داشته و به بیشترین مقدار طی 30ماه گذشته از آبان 99 رسیده و سومین مقدار زیاد خود را در سری 43دوره‌‌‌ای به ثبت رسانده است.براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق ایران، در فروردین‌‌‌ماه، اوضاع شامخ در بخش صنعت با شدت بیشتری نسبت به‌‌‌کل اقتصاد افول کرده و به پایین‌‌‌ترین میزان در دوره 55ماهه محاسبه این شاخص رسیده است. البته شاخص انتظارات تولید در ماه آینده، مطابق روال فروردین‌‌‌ماه افزایش داشته و به بیشترین مقدار خود در سری زمانی 55دوره‌‌‌ای رسیده است.در بین صنایع مورد بررسی، صنایع لاستیک و پلاستیک، کانی غیرفلزی، چوب، کاغذ و مبلمان، بالاترین میزان شامخ و صنایع نساجی، فرآورده‌‌‌های نفت و گاز و صنایع، وسایل نقلیه و قطعات وابسته پایین‌‌‌ترین میزان شاخص را به ثبت رساندند.

شاخص مدیران خرید کل اقتصاد

شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی‌نشده) برای کل اقتصاد ایران در فروردین‌‌‌ماه عدد 04/ 42 محاسبه شده و شاخص کل کمترین مقدار سه‌ماه گذشته از بهمن‌‌‌ماه 1401 را به ثبت رسانده است. در این ماه همه مولفه‌‌‌های اصلی، ‌‌‌غیر از سرعت انجام و تحویل سفارش و میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی، کمتر از ۵۰ گزارش شده‌‌‌اند. مطابق انتظارات ماه گذشته در فروردین‌‌‌ماه، اکثر کسب‌وکارها در رکود و تعطیل بوده‌‌‌اند. در میان رشته فعالیت اصلی هر سه فعالیت رکود داشته‌‌‌اند و بخش صنعت کمترین مقدار را در مقایسه با بخش ساختمان و خدمات و کشاورزی داشته است.شاخص میزان فعالیت‌‌‌های کسب‌وکار در فروردین‌‌‌ماه (60/ 34) مطابق روال هر سال کاهش داشته و به کمترین مقدار 12ماهه خود از اردیبهشت سال گذشته رسیده و چهارمین مقدار کم خود را طی سری 43دوره به ثبت رسانده است. فعالیت‌‌‌ها در هر سه‌بخش با کاهش شاخص همراه بوده و بخش صنعت بیشترین کاهش را در مقایسه با سایر بخش‌‌‌ها ثبت کرده است.

شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در فروردین‌‌‌ماه (65/ 37) طی 12ماه گذشته از اردیبهشت سال قبل به کمترین میزان خود رسیده؛ اگرچه شدت کاهش در مقایسه با فروردین سال قبل (34/ 29) کمتر است. در این ماه بخش صنعت کمترین میزان سفارش‌ها را داشته است.شاخص میزان صادرات کالا و خدمات در فروردین (53/ 40) به کمترین میزان 12ماه اخیر از اردیبهشت سال گذشته رسیده و چهارمین میزان کم خود را در این سری زمانی به ثبت رسانده است. بخش خدمات، کشاورزی و صنعت کمترین میزان را در این شاخص داشتند.شاخص قیمت فروش کالاها و خدمات (44/ 71) به‌‌‌شدت افزایش داشته و به بیشترین میزان طی 30ماه گذشته از آبان 1399 رسیده و سومین رقم زیاد خود را در سری 43دوره‌‌‌ای به ثبت رسانده است. جهش نرخ ارز طی ماه‌‌‌های گذشته و افزایش فزاینده فشار تورمی هزینه‌‌‌های تولید در چندماه اخیر باعث شده است تا قیمت‌های فروش با سرعت بیشتری افزایش یابند. نرخ افزایش قیمت‌ها در هر سه‌بخش شدید بوده و بخش خدمات و کشاورزی بیشترین نرخ افزایش در قیمت فروش را ثبت کرده‌اند.شاخص میزان فروش کالاها یا خدمات در فروردین‌‌‌ماه (30/ 34) به‌‌‌شدت کاهش یافته و طی 12ماه گذشته از اردیبهشت سال گذشته کمترین رقم خود را ثبت کرده است.شاخص انتظارات در خصوص میزان فعالیت اقتصادی در ماه آینده (76/ 75) نشان می‌دهد که شدت افزایش انتظارات خوش‌بینانه برای ماه آینده به بالاترین حد خود طی 43دوره رسیده است. در فروردین‌‌‌ماه مطابق انتظارات ماه گذشته فعالیت کسب‌وکارها کاهش داشته و هم‌‌‌زمانی آن با ماه رمضان از یک‌‌‌سو و نااطمینانی قیمتی و عدم‌تخصیص ارز موردنیاز تامین مواد اولیه از سوی دیگر باعث شده است تا اکثر شرکت‌ها در فروردین‌‌‌ماه تعطیل باشند؛ درنتیجه انتظارات خوش‌بینانه نسبت به بهبود فعالیت‌‌‌ها با بازگشایی کسب‌وکارها در اردیبهشت با شدت بیشتری در مقایسه با سال‌های قبل بهبود می‌یابد.

پالس رکودی مدیران صنعت

در فروردین‌‌‌ماه طبق روال هر سال به دلیل تعطیلات، اکثر شاخص‌‌‌ها با رکود همراه بودند؛ اما در این دوره اکثر شرکت‌ها به دلیل شرایط نابسامان قیمتی نرخ ارز و تامین مواد اولیه برخلاف سال‌های گذشته مدت‌‌‌زمان بیشتری را تعطیل بوده‌‌‌اند و انتظار بهبود فعالیت‌‌‌ها در اردیبهشت با شدت بیشتری همراه بوده است. اما نااطمینانی شدید برای قیمت‌ها و تغییرات دائمی قوانین و مقررات به‌‌‌شدت باعث نگرانی شرکت‌ها برای برنامه‌‌‌ریزی در افق کوتاه‌‌‌مدت شده است.

شاخص مدیران خرید در بخش صنعت

براساس داده‌‌‌های به‌‌‌دست‌‌‌آمده از بنگاه‌‌‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت (تعدیل فصلی‌نشده) در فروردین‌‌‌ماه عدد 63/ 35 به دست آمده و طی 36ماه اخیر از فروردین 1399 کمترین میزان و در سری 55دوره، دومین رقم اندک را ثبت کرده که مطابق انتظارات ماه قبل حاکی از رکود در فعالیت‌‌‌های بخش صنعت در فروردین‌‌‌ماه است. در این ماه همه مولفه‌‌‌های اصلی کمتر از 50 گزارش شده‌‌‌اند و مولفه تولید محصولات، کمترین میزان را در میان مولفه‌‌‌های اصلی داشته است. همه رشته فعالیت‌‌‌های صنعتی نیز با رکود در شاخص روبه‌رو بودند و در میان رشته‌فعالیت‌‌‌ها صنایع لاستیک و پلاستیک کمترین کاهش و سایر صنایع و نساجی بیشترین کاهش را داشتند.

شاخص میزان تولید محصولات بخش صنعت در فروردین‌‌‌ماه (71/ 25)، به کمترین رقم 36ماه گذشته از اردیبهشت 1399 رسیده است. به عقیده فعالان اقتصادی شدت گرفتن نابسامانی نرخ ارز طی ماه‌‌‌های اخیر باعث شده است تا شرکت‌ها در تامین مواد اولیه و تولید مشکل داشته باشند.

شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان (68/ 30) به کمترین میزان 12ماه اخیر از اردیبهشت سال قبل رسیده است.

شاخص سرعت انجام و تحویل سفارش (45/ 44) طی 24 دوره از اردیبهشت 1400 به کمترین میزان خود رسیده و درمجموع سومین رقم اندک خود را در سری 55دوره‌‌‌ای ثبت کرده است. به عقیده فعالان اقتصادی عدم‌تخصیص ارز از سوی بانک‌مرکزی ثبت‌سفارش‌ها را با تاخیر روبه‌رو کرده است.

شاخص میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی (07/ 47) با کاهش همراه بوده و طی 13دوره از فروردین سال گذشته به کمترین رقم خود رسیده است. فعالان اقتصادی از یک‌‌‌سو با کمبود نیروی کار ماهر به دلیل شرایط تورمی، عدم‌تناسب دستمزدها و مهاجرت نیروی کار روبه‌رو هستند و از سوی دیگر بعضا به دلیل افزایش فشار هزینه‌‌‌های تولید، تعدیل نیرو داشتند.

شاخص موجودی مواد اولیه خریداری‌شده (19/ 39) کاهش داشته و طی 12دوره از اردیبهشت سال گذشته به کمترین رقم خود رسیده است. نابسامانی بازار ارز و عدم‌تخصیص ارز توسط بانک‌مرکزی تولیدکنندگان را در زنجیره تامین مواد اولیه با مشکل روبه‌رو کرده است.

شاخص میزان صادرات کالا (41/ 40) در فروردین‌‌‌ماه به‌‌‌شدت کاهش داشته و به کمترین رقم در 36ماه گذشته از اردیبهشت 1399 رسیده است. این شاخص در صنعت کانی غیرفلزی کمترین کاهش و در صنعت پوشاک و چرم بیشترین کاهش را داشته است.

شاخص موجودی محصول نهایی در انبار در فروردین‌‌‌ماه (41/ 46) برای چهارمین ماه پیاپی کاهش داشته؛ اگرچه شدت کاهش در مقایسه با ماه قبل کمتر بوده است.

شاخص میزان فروش محصولات در فروردین‌‌‌ماه (25/ 22) کاهش داشته، به‌‌‌طوری‌‌‌که یکی از کمترین مقادیر خود را ثبت کرده و به کمترین رقم 36ماه گذشته از اردیبهشت 1399 رسیده است. به عقیده فعالان اقتصادی تورم قیمتی در بازار و سردرگمی در خرید مواد اولیه و فروش محصول بر شدت کاهش میزان فروش تاثیر گذاشته است.

شاخص انتظارات تولید در ماه آینده (83/ 78) مطابق روال فروردین‌‌‌ماه افزایش داشته و به بیشترین رقم خود در سری زمانی 55دوره‌‌‌ای رسیده و انتظار بهبود کسب‌وکارهای بخش صنعت در اردیبهشت‌‌‌ماه با شدت بیشتری همراه بوده است.

طبق روال دوره‌‌‌ای در فروردین‌‌‌ماه همه رشته فعالیت‌‌‌های بخش صنعت با کاهش شاخص روبه‌رو بوده‌‌‌اند. با توجه به نابسامانی بازار ارز و همچنین عدم‌تخصیص ارز موردنیاز مواد اولیه شرکت‌ها از سوی بانک‌مرکزی، اکثر تولیدکنندگان در فروردین سال‌جاری به توقف تولید تمایل داشتند. از سوی دیگر نوسان و جهش نرخ ارز ریسک اقتصادی را به‌‌‌شدت بالا برده و هیچ‌گونه چشم‌‌‌انداز و برنامه‌‌‌ریزی حتی در افق بسیار کوتاه‌‌‌مدت برای فعالان اقتصادی وجود ندارد. همچنین تغییرات دائمی قوانین و مقررات به‌‌‌خصوص در وزارت صنعت، معدن و تجارت فعالان اقتصادی را به‌‌‌شدت دچار مشکل کرده است.

مشکلات اصلی از دید فعالان اقتصادی در فروردین‌‌‌ماه 1402

تامین ارز و مواد اولیه همچنان از اصلی‌‌‌ترین مشکلات فعالان اقتصادی است. گزارش شامخ فروردین‌ماه 1402 نشان می‌دهد که تولیدکنندگان همچنان برای تامین ارز موردنیاز به منظور تهیه مواد اولیه با مشکل عدم‌ارائه تخصیص ارز از سوی بانک‌مرکزی روبه‌رو هستند و عدم‌ارائه حواله‌‌‌های بانک‌مرکزی به تولیدکنندگان برای تامین مواد اولیه، سرعت انجام سفارش‌ها را با تاخیر روبه‌رو کرده است. همچنین تغییر لحظه‌‌‌ای قوانین و مقررات به‌‌‌شدت انجام کسب‌وکارها را مختل کرده است. از طرفی در فرآیند مجوزها در وزارت صنعت، معدن و تجارت که به‌‌‌صورت سیستمی انجام می‌شود، پشتیبانی مناسب وجود ندارد و ارسال مدارک به دلیل اینکه نمی‌‌‌توانند ارتباط مستقیم داشته باشند بسیار زمان‌بر شده است. ازآنجاکه در سیستم ناکارآمد وزارتخانه قوانین به‌‌‌سرعت و دائم تغییر می‌کند، زمان‌بربودن فرآیندها تولیدکننده را به‌‌‌شدت درگیر مشکلات بوروکراسی کرده است.

تعیین قیمت‌های دستوری برای برخی از مواد غذایی، کمبود نیروی کار مناسب و متخصص، افزایش شدید قیمت مواد اولیه داخلی و خارجی و کمبود عرضه از دیگر مشکلات فعالان اقتصادی مطابق ماه‌‌‌های پیش از آن است.

صنایع فلزی نیز همچنان با چالش تهیه محصولات فولادی روبه‌رو هستند. گزارش شامخ نشان می‌دهد که عرضه محصولات فولادی که با ارز نیمایی خریداری شده در بورس‌کالا در قیمت‌های بسیار بالا صورت می‌گیرد و این امر باعث شده است تا تولیدکنندگان در بورس خریداری نکنند، درنتیجه عرضه‌‌‌کنندگان، این کالاها را در بازار آزاد با سود هنگفت و معادل دلار آزاد به فروش می‌‌‌رسانند.

چالش‌‌‌های بازگشت ارز حاصل از صادرات نیز از دیگر مشکلات تولیدکنندگانی است که مواد اولیه را با دلار آزاد خریداری و پس از انجام فرآیندی آن را مجددا صادر می‌کنند. گزارش شامخ بیانگر این است که این روند به به‌‌‌هیچ‌‌‌عنوان برای فعال اقتصادی به‌‌‌صرفه نیست.