آیا جهان برای رکود آماده می‌شود؟ در حالی که روند رشد ماهانه تولید صنعتی جهان در دوازدهمین ماه از سال 2022 متوقف شد، آمارها از افول صنعتی در دنیا حکایت دارد. مرور آخرین گزارش‌‌های سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) نشان می‌دهد که رشد شاخص تولید صنعتی جهان در دسامبر 2022 به صفر تنزل پیدا کرده است. نرخ رشد شاخص تولید صنعتی جهان نیز در پایان فصل چهارم 2022 با کاهش قابل‌توجهی روبه‌رو شده و به سطح نازل 5/ 1درصد رسیده است. سال 2021 در همین فصل، جهان شاهد رشد 3 تا 4درصدی شاخص تولیدات صنعتی بود؛ اما در 2022 این عدد نصف شد. عامل اصلی این افول، افت چشمگیر رشد تولید کالاهای با فناوری پایین و کالاهای با سطح فناوری متوسط رو به پایین است. نزول نرخ رشد شاخص تولید صنعتی آسیا و اقیانوسیه (بدون احتساب چین) و اروپا (با احتساب روسیه) به سطوح 5/ 1 و 6/ 1درصد در کنار سقوط این نرخ در آمریکای شمالی تا سطح 8/ 0‌درصد دیگر دلیل بروز این افت بوده است.

از آن سو برنده بزرگ این فصل آمریکای جنوبی است که توانسته است در شرایط افت دسته‌‌جمعی تولید در پنج‌قاره، نرخ رشد 7/ 3درصدی را تجربه کند. یونیدو تاکید دارد عمده این جهش که در سه‌فصل متوالی تکرار شده، ناشی از عملکرد خیره‌‌کننده مکزیک در بخش صنعت است. در بین رشته‌فعالیت‌‌های صنعتی، حوزه محصولات الکتریکی و قطعات وابسته بیشترین نرخ رشد را در فصل چهارم سال 2022 تجربه کرده و پشت‌سر این بخش، صنعت خودرو و بخش‌‌های وابسته قرار گرفته است. همچنین بدترین عملکرد را در بین رشته‌‌فعالیت‌‌های صنعتی حوزه مبلمان به خود اختصاص داده و پس از این بخش، بخش منسوجات وضعیت سختی را تجربه کرده است. یونیدو عمده‌‌ترین دلایل سقوط تولید صنعتی در جهان را در آخرین گزارش خود اعلام کرده است. این نهاد مرجع جهانی تاکید کرده است مهم‌ترین چالش‌‌های تولید جهانی، به ترتیب شامل «هزینه بالای انرژی»، «رشد نرخ‌های بهره در جهان»، «اختلالات مداوم در زنجیره تامین مواد خام و کالاهای واسطه‌‌ای» هستند که به تضعیف اعتماد سرمایه‌گذاران و افزایش عدم‌اطمینان منجر شده‌اند. این عوامل باعث شده‌اند تا فعالیت‌‌های تولیدی در بسیاری از اقتصادها، به‌‌ویژه اقتصادهای صنعتی در اروپا، با چالش‌‌های فزاینده و چشم‌‌اندازهای بی‌‌ثباتی مواجه شوند و تداوم آنها به‌سختی ممکن شود. بررسی روند حرکت شاخص تولیدات صنعتی جهان در فاصله فصل دوم 2015 تا فصل آخر 2022 گویای این نکته است که گرچه کرونا به سکته تولید در جهان منجر شد اما بعد از واکسیناسیون جهانی، روند رشد تولید احیا شد. حال اما در فصل چهارم نشانه‌‌هایی از شوک جدید احساس می‌شود؛ تحلیلی که تا زمان اعلام گزارش فصل اول 2023 درخصوص صحت و سقم آن باید صبر کرد.

حال و روز صنایع در دسامبر 2022

چین در بین همه مناطق و کشورها یکی از بهترین عملکردها را در زمینه رشد تولید صنعتی داشت. مرور شاخص تولید صنعتی یونیدو نشان می‌دهد که در آخرین ماه از سال 2022 چین با نرخ 4/ 1‌درصد بهترین سطح رشد تولید صنعتی را به ثبت رسانده است. از آن سو آمریکای شمالی با افت جدی، نرخ رشد منفی 8/ 0‌درصد را برای این ماه تجربه کرده است. از آمارهای جالب دیگر این گزارش رشد صفر شاخص تولید صنعتی قاره اروپا (با احتساب روسیه) و نیز رشد نازل 1/ 0درصدی تولید صنعتی در آسیا -اقیانوسیه (بدون احتساب چین) است که هردو گویای سکته تولید در این مناطق طی دسامبر2022 است. در این ماه محصولات با سطح فناوری متوسط و بالا همچنان رشد مناسبی به میزان 4/ 2مثبت را تجربه کردند؛ اما کالاهای با فناوری پایین افت 1/ 2درصدی و کالاهای با فناوری متوسط رو به پایین افت 2/ 2درصدی را تجربه کردند. صنایع برتر این ماه نیز شامل «صنایع سازنده محصولات الکترونیکی و قطعات وابسته»، «صنعت ماشین‌‌آلات و تعمیر و نگهداری» در کنار «سایر محصولات صنعت حمل‌ونقل» بودند. همزمان صنایعی نظیر «منسوجات»، «مبلمان» و «محصولات کاغذی» نیز وضعیت سختی را در این ماه تجربه کردند. از نکات جالب توجه درباره آمارهای یونیدو در دسامبر2022، افول پیوسته جهان در زمینه تولید کالاهای کمتر پیچیده و تمایل فراگیر به ساخت محصولات با فناوری بالاست؛ موضوعی که تداوم آن احتمالا از تغییر الگوی سرمایه‌گذاری صنعتی در جهان حکایت خواهد داشت.

افول دسته‌‌جمعی در فصل آخر 2022

یکی از نکات جالب پیرامون عملکرد صنعتی جهان در فصل چهارم 2022 این بود که نرخ رشد همه قاره‌‌ها و مناطق و کشورها، در این فصل کمتر از فصل سوم بود. ضمن اینکه این کمترین نرخ رشد شاخص تولید صنعتی جهان طی شش‌فصل اخیر بود؛ وضعیتی که در اروپا، آسیا-اقیانوسیه و نیز آمریکای شمالی تکرار شده است. در این بین البته عملکرد یک بازیگر، متفاوت از بقیه بوده است. این بازیگر آمریکای جنوبی است که به مدد جهش خیره‌‌کننده مکزیک توانسته است رشد قابل‌توجهی را به ثبت برساند. داده‌‌های یونیدو نشان می‌دهد که در فصل چهارم 2022 این کشور توانسته است رشد 5/ 4درصدی را از منظر شاخص تولیدات صنعتی تجربه کند. البته مکزیک تنها شگفتی‌‌ساز این فصل نبود و ویتنام توانسته است در این فصل رشدی بالغ بر 11درصد را به ثبت برساند. عربستان سعودی نیز با نرخ رشد 4/ 20درصدی، دیگر بازیگر مهم این فصل به شمار می‌رود. اندونزی و مالزی از شرق آسیا نیز با نرخ‌های 2/ 5درصدی و 4درصدی رشد تولید صنعتی، وضعیت قابل قبولی در این فصل از سال 2022 داشته‌‌اند. در فصل آخر 2022 گرچه آمریکا و هند با نرخ‌های رشد 9/ 0درصدی عملکرد ضعیفی از خود بروز داده‌‌اند اما سوئیس، اسپانیا و فرانسه وضعیت مناسبی را تجربه کرده‌‌اند؛ هرچند کاهش نرخ رشد چین در کنار نزول جدی ژاپن، کانادا، آلمان، انگلستان و ایتالیا اثر سوئی بر روند شاخص تولیدات صنعتی جهان داشته است.

گزارش یونیدو تاکید دارد کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای کوچک‌تر در پایان فصل چهارم 2022 توانسته‌‌اند از بحران اقتصادی ناشی از بروز کرونا به طور کامل خارج شوند. این بهبود در حدی بوده که یونیدو رشد این بخش از کشورها را در جایی بالاتر از نرخ رشد کشورهای صنعتی قرار داده است. یونیدو تاکید کرده است این گروه از کشورها دارای اقتصادهای ناهمگن؛ اما به طور قابل‌توجهی دارای یک بخش صنعتی قوی هستند؛ بخشی که در فضای پساکرونا به سمت تولید محصولات با بهره‌وری و شدت فناوری بالاتر تغییر مسیر داده و از همین محل رشد مناسبی را کسب کرده‌‌ است. این مهم از آن جهت جالب توجه است که با روند رشد صنایع مختلف از منظر فناوری همبستگی کامل دارد. در واقع در حالی که رشد تولید کالاهای با فناوری پایین و متوسط متوقف و حتی منفی شده، تولید محصولات های‌تک و پیچیده رونق بالایی در فصل چهارم 2022 داشته است. شواهد یونیدو گویای سود بالای کشورهای توسعه‌‌یافته از رشد تولید محصولات های‌تک و زیان عمده این اقتصادها از افت تولید در صنایع با فناوری پایین و متوسط است.

این گزارش به تفکیک رشته فعالیت‌‌ها، عملکرد فصل چهارم کشورهای صنعتی و در حال توسعه را تحلیل کرده است. برای نمونه وضعیت صنعت خودرو در این گزارش مناسب اما شکننده تصویر شده است. به‌رغم رشد بالای صنعت خودرو، یونیدو هنوز هم با تردید به احیای این بخش نگاه می‌کند؛ چرا که رشد این صنعت در حال کاهش است. رشد تولید صنعت خودرو که از دوره کرونا ضربه سختی دید، در فصل چهارم 2022 نسبت به فصل سوم 2022 حدود 6/ 0‌درصد کم شده و حتی خودروسازان بزرگ چین، ژاپن، کره و ایالات‌متحده آمریکا در فصل چهارم نسبت به سه‌ماهه سوم 2022 کاهش تولید داشته‌‌اند. این کاهش نرخ رشد در حالی رخ داده که بخش تولید محصولات الکترونیکی و قطعات وابسته هنوز هم با نرخ‌های رشد 8درصدی شگفتی‌‌ساز است. برندگان این صنعت در فصل چهارم عمدتا از چین، ژاپن، ایتالیا، آلمان و ترکیه هستند؛ حال آنکه سازندگان ایالات‌متحده آمریکا، کره‌جنوبی، هند و انگلستان وضعیت مناسبی را در این صنعت طی فصل چهارم 2022 تجربه نکرده‌‌اند. بخش دارو نیز با سوخت تقاضای انبوه کشورهای صنعتی و توسعه‌‌یافته روند روبه رشدی را در فصل چهارم تجربه کرده است.

جزئیات دیگری از گزارش یونیدو

یونیدو که هر سه‌ماه گزارشی مفصل پیرامون وضعیت تولید صنعتی در جهان منتشر می‌کند، در پژوهش خود سعی می‌کند روندهای رشد فعلی تولیدات جهان را در کشورها و قاره‌‌ها به تفکیک بخش‌‌های اصلی و رشته‌فعالیت‌‌ها ارائه ‌‌کند. این گزارش داده‌‌های تولیدی را که توسط دفاتر ملی آمار (NSOs) در کشورهای عضو UNIDO  جمع‌‌آوری و منتشر شده است، ارزیابی می‌کند. داده‌‌های فصل چهارم سال 2022 یونیدو اولین شاهد آماری است که تصویر دقیقی از عملکرد صنایع جهان براساس داده‌‌های قابل اتکا ارائه می‌کند. اهمیت این آمارها در تازگی آن است. از آنجا که بسیاری از تحقیقات اقتصادی مبتنی بر آمارهای سالانه در مورد ساختار کسب‌وکار است، داده‌‌های فصلی به کاربران گزارش‌‌های بین‌المللی به‌ویژه سیاستگذاران و صاحبان صنایع قدرت درک بیشتری داده و ارزیابی‌‌های تازه‌‌تری را از روند تولید جهان و فراز و فرود صنایع ارائه می‌دهد. بر این مبنا از سه‌ماه آخر سال 2021 تا فصل سوم 2022، تولید جهانی نرخ رشد سالانه‌‌ای بین 3 تا 4‌درصد را به‌طور مستمر تجربه کرده است. با این حال، این روند در سه‌ماه چهارم سال 2022 تغییر کرد؛ زمانی که رشد به طور قابل‌توجهی کاهش یافت و به 5/ 1‌درصد رسید. در مقایسه سه‌ماهه، تولید جهانی 3/ 0‌درصد زیان دید. چالش‌‌های مداوم برای تولید جهانی، مانند قیمت‌های بالای انرژی، افزایش نرخ‌های بهره جهانی و اختلالات مداوم در زنجیره تامین مواد خام و کالاهای واسطه‌‌ای، منجر به تضعیف اعتماد و افزایش عدم‌اطمینان شده است. در نتیجه، فعالیت‌‌های تولیدی در بسیاری از اقتصادها، به‌‌ویژه اقتصادهای صنعتی در اروپا، با چالش‌‌های فزاینده و چشم‌‌اندازهای بی‌‌ثباتی مواجه هستند.

این گزارش برآوردهای سه‌ماه چهارم سال 2022 و همچنین برآوردهای تجدیدنظرشده برای سه‌ماه سوم سال 2022 را ارائه می‌دهد.