قانون اصلاح قانون صدور چک سال ۹۷ تصویب شد، اما خبری از اجرا نبود تا اینکه فروردین ۱۴۰۰ تاریخ اجرای اولین گام‌های این قانون موثر و مفید اعلام شد و به طور رسمی شاهد اجرای این قانون بعد از ۳ سال وقفه بودیم. قانونی که در همین یکسال و اندی گذشته توانست آمار چک‌های برگشتی را تا حد بسیاری کاهش دهد و ضمن شفافیت بیشتر، اعتبار از دست رفته را به چک برگرداند.

بانک مرکزی در دولت سیزدهم ضمن سرعت بخشی به اجرای قانون جدید چک گام‌ها را به مرور طی کرد و حالا در آستانه گام پایانی که صدور چک الکترونیکی است؛ قرار دارد.

تاکنون چندین سامانه برای اجرای این قانون و چک صیادی بنفش رنگ راه‌اندازی شده که به زودی نیز گام پایانی آن با سامانه مرکزی چک الکترونیک (چکاد) کلید می‌خورد. سامانه انتقال تصویر چک و پردازش الکترونیکی چک‌های کاغذی بین‌بانکی (چکاوک)، سامانه مبادلات الکترونیکی چک برگشتی و رفع سوء اثر (سما چک)، سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته چک (صیاد)، سامانه درخواست و چاپ دسته چک متمرکز، سامانه پیمایش چک (پیچک) و سامانه دریافت کد رهگیری چک‌های برگشتی برای مراجع قضایی و سامانه مسدودی حساب چک برگشتی (محچک) از جمله سامانه‌هایی است که برای اجرای قانون جدید چک استفاده می‌شود.

با اجرای سامانه محچک متوسط زمان رفع سوءاثر ۸۰ درصد از مبالغ چک‌های برگشتی چک، با کاهش ۶۳ درصدی از ۴۰ روز به ۱۵ روز کاهش یافته است. همچنین زمان متوسط رفع سوءاثر چک‌ها با کاهش ۹۰ درصدی از ۳۷ روز به ۳ روز کاهش پیدا کرده است. در نتیجه این اقدامات که باعث اعتبار بخشی به چک به عنوان ابزاری برای تامین مالی می‌شود، بخشی از نیاز کشور به نقدینگی در تامین مالی خرد به وسیله چک تامین می‌شود.

تحول در اجرای قانون چک که با تقویت سامانه صیاد رخ داد، توانسته به یکپارچگی چک‌ها و کاهش آمار تخلفات کمک ویژه‌ای کند به نحوی که آخرین امار‌ها حاکی از این است که در شهریورماه سال جاری بیش از ۶.۷ میلیون فقره چک مبادله شد که نزدیک به ۹۲ درصد این چک‌ها وصول شده است.

همچنین بانک مرکزی به‌منظور تسهیل دسترسی مردم به سامانه صیاد، علاوه بر تجهیز درگاه‌های بانکی شامل اینترنت بانک و موبایل بانک بانک‌ها، اپلیکیشن‌های پرداخت و زیرساخت پیامکی، با تجهیز بیش از ۸۵ درصد خودپرداز‌های شبکه بانکی به سامانه صیاد امکان عملیات ثبت، تأیید، انتقال و استعلام چک از طریق خودپرداز‌ها را فراهم کرده است.

از «چکاد» چه می‌دانید؟

از آخرین گام قانون جدید چک (سامانه چکاد) به زودی رونمایی می‌شود و با این اتفاق شاهد تکمیل زنجیره بازگشت اعتبار به چک هستیم.

چک الکترونیک مطابق آنچه در قانون ذکر شده، همان چک کاغذی است و طبیعتا همه اقتضائات آن در سامانه چکاد منتقل شده، اما به شکل الکترونیکی است و دیگر کسی دسته چک فیزیکی ندارد تا چک بکشد! مهمترین موردی که از دید مردم وجود دارد همین موضوع حذف فیزیک و کاغذ چک است.

با استفاده از سامانه چکاد، دسته چک کاغذی به مشتری تحویل داده نمی‌شود و همه فرآیند‌ها به صورت غیرحضوری و روی موبایل یا رایانه قابل انجام است. البته باید هر فرد امضای الکترونیک داشته باشد که صدور آن هم غیرحضوری خواهد بود. سامانه «چکاد» دو نوع امضای دیجیتال مبتنی بر توکن سخت افزاری نماد و همچنین امضای دیجیتال همراه (مبتنی بر تلفن همراه) را پشتیبانی می‌کند.

عدم نیاز به انتقال فیزیک چک به خصوص برای مواردی که فاصله مکانی زیاد است از مهمترین مزایای سامانه چکاد است.

همچنین با اجرای این گام پایانی قانون جدید چک، اختلاف آنچه روی برگ چک نوشته می‌شد با آنچه در سامانه ثبت می‌شد؛ از بین می‌رود. همچنین دیگر شاهد نگرانی افراد از اینکه چکی را تحویل بگیرند بدون اینکه ثبت شده باشد نخواهیم بود. در واقع با اجرای این سامانه چک به صورت الکترونیکی قابلیت نقدشوندگی دارد و صدور و دریافت و وصول آن غیرحضوری می‌شود.

این غیرحضوری بودن و فوری انجام شدن قابلیت‌های بیشتری را برای چک به همراه دارد؛ مثلا شاید برخی کسب و کار‌ها که چک نمی‌پذیرفتند حالا راحت‌تر آن را بپذیرند چراکه در یکسال و نیم گذشته شاهد کاهش قابل توجه چک‌های برگشتی و ارتقای اعتبار چک نیز هستیم.

همچنین برای فروشگاه‌های اینترنتی هم که پذیرفتن چک مقدور نبود، الان این امکان ایجاد شده که چک الکترونیکی هم از مشتریان بپذیرند.

سامانه «چکاد» دارای حدود ۳۰ خدمت آنلاین است که از جمله آن می‌توان به امکان فعالسازی سرویس، درخواست دسته چک، صدور چک دیجیتال، وصول درون بانکی و بین بانکی چک، انتقال چک، ضمانت چک دیجیتال، ابطال و مسدودی چک و کارتابل مشاهده چک‌های دریافتی، اشاره کرد.

سامانه «چک امن دیجیتال» شامل ویژگی‌هایی از جمله نظارت و کنترل مبادلات مبتنی بر چک، افزایش امنیت، نگهداری چک، اطمینان در معاملات، کاهش مراجعه به شعبه، ارائه سرویس‌های غیر حضوری بیشتر، کاهش ریسک فرآیند‌های مربوط به چک و چاپ آن و کاهش ریسک کاربری آن است.

چقدر از چک‌های برگشتی کم شد؟

در شهریورماه سال جاری بیش از ۶.۷ میلیون فقره چک مبادله شد که نزدیک به ۹۲ درصد این چک‌ها وصول شده است.
در شهریور ماه ۱۴۰۱، در سامانه چکاوک بیش از ۶.۷ میلیون فقره چک به ارزش حدود ۳۳۵۱ هزار میلیارد ریال مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب ۴.۹ درصد و ۳.۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.

از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادله‌شده در شهریور ماه به ترتیب ۹۱.۸ درصد و ۸۹.۵ درصد وصول شده است. درصد تعداد و مبلغ چک‌های وصول‌شده در ماه قبل از آن (مردادماه) به ترتیب معادل ۹۰.۹ درصد و ۸۸.۶ درصد بوده است. همچنین این نسبت در ماه مشابه سال قبل به ترتیب برابر ۹۰.۳ درصد و ۸۷.۴ درصد بوده است.

شاخص نسبت چک‌های برگشتی به چک‌های مبادله‌ای در شهریورماه ۱۴۰۱ به لحاظ تعدادی، ۸.۲ درصد بوده که این شاخص در ماه قبل عدد ۹.۱ درصد را نمایش می‌دهد. همچنین این شاخص به لحاظ مبلغی ۱۰.۵ درصد بوده و در ماه قبل عدد ۱۱.۴ درصد را نمایش می‌دهد.